گرگان

شهرستان گرگان، مرکز استان گلستان و یکی از زیباترین شهرهای شمال کشور است. گرگان تا سال 1316 استرآباد نام داشته است. تغییر نام استرآباد به گرگان به دستور رضاشاه انجام گرفت. گرگان نام شهری قدیمی و باستانی بوده که در گذشته در این منطقه وجود داشته است. رضاشاه در سفری که در سال 1305 به این ناحیه داشت، دستور داد که به جهت فراموش نشدن نام این شهر باستانی، از آن پس استرآباد را، گرگان بنامند. هر چند که این اتفاق برای اولین بار در سال 1311 رخ داد ولی به طور رسمی در سال 1316 با تصویب فرهنگستان، نام این منطقه، از استرآباد به گرگان تغییر یافت. تاریخ شناسان معتقدند که سابقه سکونت در گرگان به بیش از 6 هزار سال می­رسد. گرگان برای سالیان بسیار طولانی مرکز شکوفایی ادبی و فرهنگی بوده است و در دوره قاجاریه به آن، دارالمومنین می­گفتند. گرگان در دوره قاجاریه به این دلیل که آغامحمدخان قاجار در این شهر متولد شده بود، بسیار موردتوجه بوده است. در گذشته این شهر 5 دروازه داشته که هر کدام در جهتی مخالف یکدیگر باز می­شده است. همچنین در دوره قاجاریه گرگان دارای 6 محله بزرگ و اصلی نظیر نعلبندان، سبزه مشهد، میدان و ... بوده است. همچنین دارای چندین محله فرعی بنام­های پاسرو، میرکریم، دوشنبه­ای، چهارشنبه­ای، شیرکش، باغ شاه و ... نیز بوده است. هرکدام از این محلات اصلی دارای مسجد یا تکیه، بازار یا بازارچه، مدرسه، آب انبار و حمام اختصاصی بوده­اند. بافت تاریخی گرگان که در سال 1310 به عنوان چهل و یکمین اثر ملی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، پس از بافت تاریخی یزد و اصفهان سومین بافت باارزش و دارای سبک معماری منحصر بفرد کشور می­باشد. این بافت تاریخی وسیع­ترین بافت تاریخی شمال کشور نیز می­باشد. گرگان دارای اقلیم­های متفاوت و متنوعی شامل جلگه، بیابان، کوهپایه و کوهستان است. گرگان با داشتن طبیعتی بسیار زیبا و جاذبه­های تاریخی کم نظیر به یکی از مناطق گردشگرپذیر کشور تبدیل شده است. از لحاظ تنوع غذایی نیز گرگان مهد غذاهای بسیار خوشمزه است. انواع پلوها، انواع آش­ها، انواع نان­ها و انواع کباب­ها که نظیر آن در هیچ کجای کشور وجود ندارد. از غذاهای بسیار معروف گرگان می­توان به ماش پتی، خورشت ساک، کئی ترشک، کشمش پلو، آش گوجه، آش ترش، کباب یونانی و ... اشاره کرد. یکی از معروف­ترین سوغاتی­های گرگان حلوا اماج است که نظیر آن در هیچ کجای دیگر وجود ندارد و این حلوا فقط مختص به این منطقه است. همچنین از دیگر سوغاتی­های بسیار خوشمزه گرگان می­توان نان پا درازی، نان خرمایی، شیرینی سرغربیلی و ... را نام برد.

 

از جاذبه­های طبیعی گرگان می­توان به جنگل ناهارخوران، جنگل النگدره، آبشار زیارت، چشمه آب گرم زیارت، آب بندان توشن، جنگل توسکستان و ... اشاره کرد.

از جاذبه­های فرهنگی و تاریخی گرگان می­توان به مسجد جامع، امامزاده نور، بازارچه نعلبندان، موزه صنایع دستی، مدرسه عمادیه، خانه تقوی، خانه باقری، تورنگ تپه، کاخ موزه، کاروانسرای قزلق و ... اشاره کرد.

 

جنگل ناهارخوران

جنگل ناهارخوران از معروف­ترین جاذبه­های گردشگری استان گلستان است. این جنگل در جنوب شهرستان گرگان قرار گرفته است. قدمت این جنگل هیرکانی به 40 میلیون سال قبل و به عصر ژوراسیک بازمی­گردد. قدم زدن در بین درختان سربه فلک کشیده، هوایی دلچسب و مطبوع، صدای پرندگان، نجوای باد در بین شاخ و برگ درختان و صدای دلنشین رودخانه، ناهارخوران را به یکی از منحصربفردترین جاذبه­های طبیعی کشور و یکی از مهم­ترین تفرجگاه­های گرگان تبدیل کرده است. در این جنگل امکانات رفاهی مناسبی برای پذیرایی از مسافران نظیر آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی، رستوران و هتل وجود دارد.

جنگل النگدره

جنگل النگدره به عنوان شاخص­ترین پارک شمال کشور و یکی از هفت منطقه نمونه گردشگری کشور انتخاب گردیده است. این جنگل با داشتن رودخانه، چشمه و درختان زیبا و سربه فلک کشیده یکی از زیباترین نقاط گرگان است که می­تواند روزی متفاوت و زیبا را برای گردشگران رقم بزند. پوشش گیاهی النگدره شامل درختان انجیلی، ممرز، لرگ، توسکا، افرا، بلوط، خرمندی و بید است. رودخانه قلاشی که از سمت جنوب تا شمال پارک امتداد دارد نیز بر زیبایی آن افزوده است. این پارک از امکانات رفاهی مناسبی برخوردار است. همچنین در دل النگدره مسیری چوبی بنام جاده سلامت ساخته شده است که مکان خوبی برای علاقمندان به پیاده­روی می­باشد. النگدره هم در هنگام سرسبزی و هم در رنگارنگی پاییز و حتی در زمستان نیز زیبایی کم­نظیری دارد. اگر در پاییز به این جنگل سری بزنید پاییز هزار رنگی را خواهید دید که در هیچ جای دیگری مشابه آن وجود ندارد. درختان انجیلی النگدره در پاییز با هزار رنگ برگهایشان، تصاویر زیبایی را می­آفرینند و دوستداران عکاسی را به خود جلب می­نمایند. جنگل النگدره در بلوار ناهارخوران واقع شده است.

 

آبشار زیارت

آبشار زیارت در 5 کیلومتری روستای زیارت در دل جنگل­های هیرکانی قرار گرفته است. این آبشار با ارتفاعی حدود 16 متر، در مسیر یکی از شعبات فرعی خاصه رود قرار دارد. همچنین در زیر این آبشار حوضچه زیبایی پدید آمده است. این منطقه یکی از پرطرفدارترین جاذبه­های گرگان برای بومیان منطقه و مسافران می­باشد.

 

چشمه آب گرم زیارت

در روستای زیارت و در مجاورت امامزاده این روستا چشمه آب گرمی وجود دارد که اهالی آن را گرماند او و گرماب می­نامند. این چشمه تنها چشمه آب گرم استان گلستان است و آب آن زلال و فاقد طعم و بوی خاصی است. در سفرنامه برخی از گردشگران خارجی از جمله کنسول انگلیس در استرآباد، وجود چشمه آب گرم گوگردی در روستای زیارت ذکر گردیده است. آب گرم زیارت دارای چهار مظهر به معنای محل پدیدار شدن آب دارد که مظهر اول زیر تخته سنگی قرار گرفته است و کتیبه کوچکی بالای آن وجود دارد که به خط عربی تاریخ 1035 بر آن حک شده است. مظهر دوم در فاصله 20 متری جنوب مظهر اول قرار گرفته است. دو مظهر دیگر نیز در فاصله 10 تا 15 متری یکدیگر واقع شده­اند. حجم آب هر چهار رشته قابل توجه است. به عقیده اهالی، آب گرم این چشمه خاصیت درمانی دارد.

 

آب بندان توشن

در جنوب شهرستان گرگان، در دامنه کوه، روستای زیبایی بنام توشن وجود دارد. این روستا با داشتن آب و هوایی معتدل و بدلیل قرار گرفتن در دامنه کوه و وجود منطقه جنگلی موردتوجه بسیاری از گردشگران و بومیان منطقه می­باشد. در جنوب این روستا دریاچه­ای وجود دارد که به آب بندان توشن معروف است. این دریاچه از سه طرف به جنگل و مراتع متصل است. وجود ماهیان مختلف در این دریاچه سبب گردیده تا دریاچه توشن به محلی برای تفریحاتی نظیر ماهیگیری، کمپینگ و عکاسی تبدیل شود.

 

جنگل توسکستان

در جنوب شرقی گرگان و در فاصله 20 کیلومتری آن منطقه جنگلی بسیار زیبایی وجود دارد که به توسکستان مشهور است. این جنگل در دامنه­های شمال شرقی البرز و در حد فاصل گرگان و شاهرود قرار گرفته است. در حدود 13 کیلومتر که از گرگان فاصله بگیرید و جاده فرعی به سمت جنوب را در پیش بگیرید، با پیش رفتن در این جاده و گذر از روستایی بنام توسکستان به منطقه جنگلی انبوهی می­رسید که توسکستان نام دارد. از دل این جنگل جاده­ای پرپیچ و خم می­گذرد که یکی از زیباترین جاده­های کشور است. اطراف این جاده مملو از درختان تنومند توسکا، ارس، بلوط، ممرز و سرخدار است. از وسط این جنگل زیبا رودخانه­ای خروشان نیز می­گذرد و بر زیبایی توسکستان افزوده است. این جنگل در هر فصلی زیباست ولی بهترین فصل سفر به توسکستان پاییز است. در این فصل درختان جنگلی لباسی رنگارنگ بر تن می­کنند و مناظری رویایی را بوجود می­آورند. اگر هوا ابری باشد با پیش رفتن در جاده و رسیدن به مناطق بالایی جنگل، دریای ابر کم نظیری مقابل چشمان نمایان می­شود. این جنگل در پاییز و زمستان بسیار سرد است و احتمال بارش باران و برف بسیار زیاد است.

 

مسجد جامع

همانند بسیاری از شهرهای تاریخی کشور، در گرگان نیز می­توان به مسجد جامع این شهرستان به عنوان یکی از جاذبه­های تاریخی و مذهبی اشاره کرد. بنای این مسجد زیبا متعلق به دوران سلجوقیان می­باشد. فرم کلی این مسجد مربع_ مستطیل به همراه 4 ایوان و 4 شبستان است. وجود مناره آجری و کروی منحصر بفرد مسجد جامع گرگان همراه با کتیبه­هایی به خط کوفی نشان از قدمت طولانی آن دارد. معماری خاص بنا و نقش و نگارهای زیبای سردر و داخل مسجد گواهی بر هنرمندی استادان معمار و شکوفایی هنر و معماری در زمان­های دور در گرگان می­باشد. برای بازدید از این مسجد باید به بازارچه نعلبندان واقع در خیابان امام خمینی بروید.

 

امامزاده نور

در کوچه و پس کوچه­های بافت قدیمی گرگان که قدم بگذارید و به محله سرچشمه که بروید، بنای زیبای امامزاده­ای را می­بینید که در بین اهالی به امامزاده نور شهرت دارد. این مقبره متعلق به یکی از نوادگان امام موسی کاظم(ع) بنام اسحاق ابن جعفر می­باشد. بنای این امامزاده، آجری و 12 ضلعی است به همراه گره سازی و برجسته سازی آجری که با ظرافت بسیار در نیمه بالایی دیواره­ها جلوه کم نظیری به این بنا بخشیده است. این آجرکاری های منحصر بفرد یادگاری از هنر دوره سلجوقیان است. به عقیده باستان شناسان و بر طبق کتیبه­ای که در گذشته بالای درب ورودی قرار داشته، بنای امامزاده نور متعلق به سال 867 هجری قمری و قرن نهم هجری است. در حیاط این امامزاده مناره­ای آجری نیز وجود دارد که با معماری زیبای خود پس از گذر سال­ها همچنان پابرجا و استوار باقی مانده است. حیاط امامزاده نور در گذشته محل دفن بزرگان و مشاهیر بوده است و قدمت برخی از سنگ قبرها به بیش از 600 سال می­رسد. بالای درب ورودی مقرنس کاری آجری بسیار زیبایی وجود دارد که نشانی از هنرمندی سازندگان بنا است. درب­های این امامزاده منبت کاری شده و تاریخ ساخت بنا بر درب­ها حک شده است. داخل بنای امامزاده برخلاف نمای 12 ضلعی بیرونی، به شکل مربع است. داخل ضریح طلایی امامزاده، مقبره­ای گچی وجود دارد که آیات قرآنی به شکل کتیبه دور مقبره به خط کوفی  نوشته شده است. این مقبره درون صندوقچه­ای چوبی و منبت کاری شده قرار دارد. روی این صندوقچه نیز آیات سوره بقره نوشته شده است. همچنین روی این صندوقچه تاریخ 525 هجری قمری حک شده است. باتوجه به متفاوت بودن تاریخ مقبره و تاریخ ساخت بنا، باستان شناسان معتقدند که بنای امامزاده سال­ها بعد و در دوره سلجوقیان ساخته شده است. در چهار گوشه نمای داخلی بنا ستون­هایی آجری وجود دارد. اما مهمترین بخش این بنای تاریخی، محرابی گچ کاری شده همراه با نقوش اسلیمی است که آیات قرآنی به خط کوفی با ظرافت تمام دور آن نوشته شده است. نیمه بالایی محراب مزین به نقوش اسلیمی و کنده­کاری­های زیبایی است و نیمه پایینی آن نیز به سبک آجرچینی کل بنا ساخته شده است. از قدیمی­ترهای گرگان درمورد وجه تسمیه امامزاده نور که بپرسید، خواهند گفت که برخی از اجدادشان نوری را دیده­اند که بارها از این امامزاده به آسمان برخاسته است و به همین سبب این امامزاده را امامزاده نور نامیده­اند. بنای تاریخی امامزاده نور در سال 1321 با شماره 346 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

بازارچه نعلبندان

بازارچه سنتی گرگان که در بین اهالی به بازار نعلبندان شهرت دارد یادگاری از دوران هخامنشیان است. این بازار در بافت تاریخی گرگان قرار گرفته و یکی از مراکز پر رفت و آمد و قلب تپنده گرگان است. در این بازار انواع میوه­ها و سبزیجات، مرغ و ماهی، خشکبار و ... عرضه می­گردد. قدم در این بازار که بگذارید عطر میوه­ها و سبزیجات تازه و خوش رنگ به استقبال شما می­آید. از کنار عطاری­ها که بگذرید عطر خوش بابونه، رزماری، سدر و آویشن به مشام می­رسد و گل­های دارویی رنگارنگ در پیش چشمان نمایان می­شود. شلوغی و هیاهوی نعلبندان همراه با تنوع محصولات، این بازار را به یکی از نقاط موردتوجه گردشگران تبدیل کرده است.

 

موزه صنایع دستی

موزه صنایع دستی گرگان یا خانه امیرلطیفی در مجاورت بازارچه نعلبندان و در بافت تاریخی گرگان قرار دارد. این موزه نخستین موزه صنایع دستی استان گلستان است و تلاش می­کند تا با معرفی صنایع دستی بومی منطقه سبب احیا و رونق آن­ها در بین دوستداران هنرهای دستی گردد. این بنا با مساحت 956 متری در دو طبقه، توسط مرحوم مهدی خان ملک در دوره قاجاریه به عنوان منزل مسکونی احداث گردیده است. در ساخت این بنا همانند سایر خانه­های قدیمی از چوب، آجر و خشت استفاده شده است. خانه تاریخی امیرلطیفی شامل دوبخش شامل هسته اصلی و بخش خدماتی می­باشد. در ساختمان اصلی در هر طبقه یک اتاق سه دربی و دو راه پله در مجاورت آن و سپس یک اتاق در هر سمت قرار دارد. در طبقه فوقانی نیز همین طرح اجرا شده است با این تفاوت که اتاق 3 دری به 5 دری تبدیل گردیده و فضای راه­پله به اتاق­ها افزوده شده است. درب­های چوبی دو لنگه و و پنجره­های چوبی جلوه­ای خاصی به ساختمان اصلی بخشیده است. این درب­ها در طبقه اول دارای کتیبه و در طبقه دوم دارای هلال می­باشند. در وسط حیاط حوضی به شکل مستطیل و باغچه­های کوچکی در اطراف آن، زینت­بخش حیاط این خانه تاریخی شده است. از ویژگی­های معماری خانه امیرلطیفی می­توان به تقارن بنا، ارتفاع مناسب بنا نسبت به ابعاد آن، تفکیک فضای اصلی خانه از بخش­های خدماتی، دیوارهای بسیار ضخیم، گچ­بری اتاق­ها، حیاط با کف آجرپوش و درب و پنجره چوبی اشاره کرد. خانه تاریخی امیرلطیفی در سال 1378 با شماره 2391 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

مدرسه عمادیه

مدرسه عمادیه یکی از قدیمی­ترین مدارس گرگان است که در دوره شاه سلیمان صفوی و توسط روح­الله حسینی استرآبادی در سال 952 هجری قمری احداث گردیده است. مدرسه عمادیه با نام­های آقا حسین عمادیه و دروازنو نیز شناخته می­شود. پلان این مدرسه مستطیل شکل و به مساحت 1550 مترمربع است و دارای حیاطی به مساحت 1000 مترمربع، 4 ایوان و حجره­هایی در اضلاع  می­باشد. روی هریک از این ایوان­ها طبقه دومی به چشم می­خورد که از درون حیاط پیشخوانی چوبی با نرده­هایی بسیار زیبا دارند و بر زیبایی مدرسه افزوده­اند. از ویژگی­های مدرسه عمادیه مفروش بودن کف حیاط با سنگ­های رودخانه­ای می­باشد. در وسط حیاط مدرسه حوضی چندضلعی نیز وجود دارد. ایوان غربی مهمترین و بزرگترین ایوان و ورودی مدرسه است که دربی بزرگ و چوبی دارد. بر فراز طبقه دوم ورودی مدرسه گلدسته­ای چوبی وجود دارد که محلی برای اذان گفتن است. بنای مدرسه عمادیه دارای حیاط مرکزی است و حجره­ها به طور قرینه و با ترتیب منظم و با شکلی یکسان دورتا دور محیط داخلی در کنار یکدیگر ساخته شده و توسط ایوان­ها از یکدیگر متمایز گردیده­اند. همچنین در بخش شمال، شمال غربی و جنوب حیاط خلوت ساخته شده است. قبل از درب ورودی دو سکو به منظور نشیمن و استراحت تعبیه شده است. بعد از درب اصلی نخستین چیزی که دیده می­شود، ایوان زیبای شرقی است که درست روبروی ایوان غربی قرار گرفته است. در نمای داخلی مدرسه، ورودی حجره­ها دارای طاق­نماست و از سطح زمین در حدود نیم متر بالاتر است. این مدرسه مجموعه­ای از آب انبار، حمام، آرامستان و چند تکیه را در خود جای داده است. مدرسه عمادیه در سال 1378 با شماره 2465 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. برای بازدید از این مدرسه باید به محله درب­نو واقع در خیابان امام خمینی بروید.

 

خانه تقوی

مجموعه تقوی از بناهای دوره قاجاریه است که توسط محمدتقی تقوی در مساحتی بیش از 2000 مترمربع ساخته شده است. این مجموعه دارای بیش از 10 حیاط اصلی و فرعی بوده است که هر کدام کارکردی جداگانه داشته و براساس نوع کاربری به همان نام شناخته می­شدند. از آن جمله می­توان به حیاط بیرونی اول و دوم، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله، هشتی، حیاط پشتی و ... اشاره کرد. داخل هر حیاط حوضی تعبیه شده که دسترسی ساکنان به آب را تسهیل می­نمود. آب این حوض­ها از جوی­های روباز که آب را از بیرون به داخل بنا هدایت می­نمودند، تامین می­شده است. ساختمان خانه تقوی به صورت دو طبقه است و کف طبقه دوم از چوب ساخته شده تا سنگینی کمتری بر سقف طبقه اول ایجاد کند. این بنا یک متر از سطح زمین بالاتر ساخته شده است و زیر آن خالی گذاشته شده تا از نفوذ رطوبت به بنا جلوگیری شود. مصالح بکار رفته در این ساختمان چوب، خشت، آجر، گچ، آهک و خاک است. ستون­ها اغلب از چوب سرخدار و درب­ها اغلب از درخت آزاد ساخته شده­اند. در برخی از قسمت­های ساختمان، آیاتی به خط نسخ و همچنین ابیاتی از شعر فارسی با خط نستعلیق روی بنا نگاشته شده و بر زیبایی بنا افزوده است. همچنین در قسمت­هایی از بنا چوب­هایی با نقوش اسلیمی کار شده است. در داخل حیاط­ها ایوان­هایی طراحی شده که به مهتابی شهرت دارند. این ایوان­ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بودند و به همین سبب به انبار نمودن آذوقه اختصاص داده می­شدند. در داخل یکی از حیاط­های بیرونی، جلوی نمای ورودی ساختمان در طبقه بالا، کنسولی تعبیه گردیده است که به کلاه فرنگی شهرت دارد. این ساختمان کارکردی تجاری و سیاسی داشته و محل تجمع تجار و سیاستمداران منطقه  در آن زمان بوده است. از شاخصه­های معماری خانه تقوی عدم وجود تقارن در معماری حیاط­ها و همچنین استفاده از چوب به عنوان اصلی­ترین مصالح بکار رفته در ساختمان خانه می­باشد. اصلی­ترین ویژگی مجموعه تقوی، استفاده از معماری برون­گرا و درون­گرا به طور همزمان است. در معماری این خانه ایوان نقش موثر و مهمی داشته است و نوع ارتباط فضاهای سرپوشیده و باز و ارتباط با معابر اطراف را مشخص می­نمود. خانه تقوی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

خانه باقری

خانه باقری متعلق به دوره پهلوی، یکی از بناهای شاخص در بافت تاریخی گرگان است که نمونه­ای ارزشمند از معماری بومی و مسکونی بشمار می­رود. خانه باقری با مساحت حدود 3000 مترمربع، 7 حیاط و 42 اتاق، و قدمتی در حدود 150 سال وسیع­ترین و سالم­ترین خانه تاریخی شمال کشور است. عرصه این بنا 1950 مترمربع و زیربنای فضای سرپوشیده آن 1555 مترمربع است. حیاط­های این خانه شمال دو حیاط اندرونی، دو حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله می­باشد. سازنده اصلی این خانه حاج محمدرضا باقری بوده است که به همراه دو برادر کوچکترش و همسران و فرزندان در این خانه زندگی می­نمودند. محمرضا باقری صاحب بازار نعلبندان نیز بوده و بدلیل توان اقتصادی بالا، نفوذ زیادی در مسایل اجتماعی و سیاسی داشته است. خانه باقری در سال 1379 با شماره 2803 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

تورنگ تپه

محوطه باستانی تورنگ تپه در شمال شرقی گرگان، در نزدیکی روستایی به همین نام و در مجاورت استخری طبیعی قرار گرفته است. قدمت این تپه باستانی به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی­گردد. نخستین کاوش­های باستان شناسی در این منطقه در دوره قاجاریه انجام گرفته است. در سال 1219 باستان شناسان اشیای ارزشمندی از طلا، نقره و برنز در این مکان کشف نمودند. گزارش این اکتشافات در مجله باستان شناسی لندن در سال 1844 منتشر گردید. از جمله اشیای کشف شده می­توان به آبخوری طلا، ظروف سنگی، ابزارهای سنگی و سلاح­های جنگی اشاره کرد. برطبق این حفاری­ها مشخص گردید که در تمدن تورنگ تپه صنعت کشاورزی و سفالگری رونق بسیار داشته است و همچنین این تمدن از سیستم آبیاری پیشرفته­ای نیز بهره می­برده است. در دوره قاجاریه کاوش­های دیگری نیز در این منطقه صورت گرفته است از آن جمله می­توان به باستان شناس معروف فرانسوی ژاک دمورگان اشاره کرد که حفاری­های وی منجر به کشف ظروفی با نقوش برجسته، مجسمه­های سنگی و خنجرهای مسی گردید. گزارش این حفاری­ها با عنوان ماموریت علمی در ایران در سال 1931 منتشر گردید. در سال 1310 نیز باستان شناسانی از آمریکا برای ادامه حفاری به این منطقه آمدند. حفاری­ها در این دوره به شکل تخصصی­تر انجام گرفت و منجر به کشف سه طبقه تاریخی برای این تپه باستانی گردید. طبقه اول به عمق 6 متر و بقایایی از گورستانی متعلق به عصر آهن در آن کشف شد. درون قبرهای این گورستان اشیای ارزشمندی نظیر اشیای برنزی، ظروف سفالی و ... وجود داشت. طبقه دوم  در عمق 7 تا 8 متری که آثاری پراکنده از آن بدست آمد و در نهایت طبقه سوم که در آن ظروف سفالی و مجسمه­های گلی کشف گردید. تورنگ تپه یکی از مهم­ترین تپه­های باستانی کشور است که آثاری از دوره­های برنز، آهن، هخامنشیان، اشکانیان و ... در آن کشف شده است. همچنین بقایایی از دژ خشتی تورنگ تپه و بقایایی از چهارطاقی ساسانیان و همچنین آثاری از دوره اسلامی در این مکان کشف گردیده است. محوطه باستانی تورنگ تپه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

 

کاخ موزه

کاخ موزه گرگان یا کاخ سلطنتی گرگان نخستین کاخ موزه شمال کشور و چهارمین موزه باستان شناسی کشور است. این کاخ یکی از 12 کاخ سلطنتی خاندان پهلوی بوده که پس از مرمت به موزه تبدیل گردیده است. کاخ سلطنتی گرگان در دو طبقه و به سبک اروپایی، بدستور رضاخان در سال 1317 ساخته شده است. در طبقه همکف تندیس­هایی از 30 تن از مشاهیر استان گلستان از قرن سوم تا دوره پهلوی و در طبقه فوقانی برخی از لوازم خاندان پهلوی به نمایش گذاشته شده است. این موزه بیست و چهارمین موزه کشور نیز می­باشد. کاخ موزه گرگان در سال 1336 با شماره 1538 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

کاروانسرای قزلق

در اواسط جاده توسکستان در بین جنگل انبوه کاروانسرایی بنام قزلق وجود دارد. این کاروانسرا نمونه­ای از کاروانسراهای کوهستانی است و با سنگ، ملات، گچ و آهک در مسیر جاده قدیم گرگان به شاهرود ساخته شده است. کاروانسرای سنگی قزلق پلانی مستطیل شکل دارد و ورودی آن دارای طاقی هلالی و در جهت شمالی آن قرار گرفته است. درون این کاروانسرا حجره­هایی وجود دارد که با دیواره­های سنگی از یکدیگر تفکیک گردیده­اند. درون هریک از این حجره­ها فضایی به منظور روشن نمودن آتش در نظر گرفته شده است تا در فصل سرما گرمای محیط را تامین کند. این کاروانسرا بدلیل رعایت اصل تقارن و استفاده از مصالح بومی در منطقه بی­نظیر است. برای بازدید از قزلق باید به توسکستان بروید، تابلوهای راهنما در مسیر، مکان این کاروانسرا را نشان خواهند داد. برای رسیدن به این کاروانسرا در حدود 150 متر پیاده­روی نیاز است. کاروانسرای قزلق با شماره 2903 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.