نمایی از موزه مردم‌شناسی درحال ساخت و رها شده گلستان
شهرستان گنبدکاووس با پیشینه‌ای ۶ هزار ساله، یکی از مهم‌ترین مناطق تاریخی و فرهنگی شمال ایران محسوب می‌شود. با این وجود، پروژه موزه باستان شناسی این شهر که قرار بود نمادی از فرهنگ و تمدن غنی منطقه باشد، پس از گذشت چندین سال همچنان نیمه‌کاره و متوقف مانده است. این تأخیر طولانی باعث شده که این مکان به محل انباشت زباله و تجمع افراد بزهکار تبدیل شود؛ موضوعی که نگرانی‌های زیادی را میان شهروندان و فعالان فرهنگی ایجاد کرده است.
سابقه پروژه و روند اجرای آن
کلنگ احداث این موزه در ۱۰ مرداد ۱۳۹۴، توسط فرماندار وقت به زمین زده شد. این پروژه که در زمینی به مساحت ۲۰ هزار مترمربع در بوستان داریوش قرار دارد، در ابتدا با اعتبار ۲۲ میلیارد ریالی تعریف شد که تنها ۷ میلیارد آن تخصیص یافت. در سال ۱۳۹۶، تغییراتی در طرح موزه انجام شد و قرار شد زیربنای آن از ۳,۵۰۰ به ۶,۰۰۰ مترمربع افزایش یابد تا به بزرگ‌ترین موزه شمال کشور تبدیل شود. اما مشکلات تأمین اعتبار و حذف ردیف بودجه، روند اجرای پروژه را به تعویق انداخت.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تاکنون بیش از ۱۱۲ میلیارد ریال برای عملیات خاک‌برداری، فونداسیون و ستون‌گذاری هزینه شده، اما پروژه به دلیل عدم تخصیص بودجه از منابع ملی و استانی، متوقف مانده است. در سال ۱۴۰۰، برآورد هزینه تکمیل این پروژه نزدیک به ۱,۰۰۰ میلیارد ریال اعلام شد که با توجه به تورم، این رقم در سال‌های اخیر به‌مراتب افزایش یافته است.
اهمیت موزه باستان شناسی گنبدکاووس
گنبدکاووس با آثار تاریخی ارزشمندی مانند:
- گنبد قابوس (بلندترین گنبد آجری جهان با قدمتی بیش از هزار سال)
- دیوار دفاعی گرگان (معروف به سد اسکندر، با طول ۲۰۰ کیلومتر از دوره ساسانیان)
- بقایای شهر تاریخی جرجان (از دوران سامانیان، آل زیار و سلجوقیان)
- زیارتگاه امامزاده یحیی بن زید (نوه امام زین‌العابدین (ع) با معماری سلجوقی)
- وجود بیش از ۶۰ تپه تاریخی در شعاع ۱۵ کیلومتری شهر
یکی از مناطق غنی از نظر تاریخی و فرهنگی است. با این حال، نبود یک موزه استاندارد باعث شده بسیاری از آثار کشف‌شده در این منطقه به موزه‌های دیگر شهرها منتقل شوند یا در انبارهای میراث فرهنگی نگهداری شوند.
چالش‌های پیش‌روی تکمیل موزه
بررسی‌ها نشان می‌دهد که دلایل اصلی توقف این پروژه شامل:
- عدم تخصیص اعتبار کافی از سوی دولت و سازمان میراث فرهنگی
- حذف ردیف بودجه پروژه طی سال‌های اخیر
- نبود سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای مشارکت در تکمیل و بهره‌برداری از موزه
- بی‌برنامگی و تغییرات مکرر در طرح‌ها که روند اجرا را با چالش مواجه کرده است
راهکارهای پیشنهادی برای احیای پروژه
برای جلوگیری از رها شدن این پروژه و احیای آن، می‌توان راهکارهای زیر را بررسی کرد:
- تخصیص بودجه ملی و استانی به‌عنوان یک پروژه اولویت‌دار فرهنگی
- جذب سرمایه‌گذار خصوصی برای مشارکت در ساخت و بهره‌برداری از موزه
- ایجاد یک موزه موقت در ساختمان‌های موجود تا زمان تکمیل پروژه اصلی
- افزایش فشار رسانه‌ای و مطالبه‌گری عمومی برای جلب توجه مسئولان
آینده موزه باستان شناسی گنبدکاووس
با توجه به پیشینه غنی گنبدکاووس، تکمیل موزه مردم‌شناسی می‌تواند به توسعه گردشگری، افزایش آگاهی فرهنگی و ایجاد اشتغال در منطقه کمک شایانی کند. در حال حاضر، این پروژه به نمادی از وعده‌های ناتمام مسئولان تبدیل شده و چشم‌انتظار اقدامی جدی از سوی متولیان امر است. آیا روزی این موزه از زیر گرد فراموشی بیرون خواهد آمد؟ زمان پاسخ خواهد داد.