سرپرستی، مهم‌ترین مسئولیت در یک گروه کوهنوردی است. اهمیت نقش و جایگاه آن وقتی برای ما روشن‌تر می شود که بدانیم تمام تصمیم‌های اصلی و مهم بوسیله‌ی سرپرست یا تایید او انجام می شود و سلامتی و جان افراد گروه در گروی این تصمیمات است. با این اوصاف مشخص است هر فردی نمی‌تواند سرپرست یک برنامه کوهنوردی باشد. یک سرپرست مانند مدیر ارشد یک شرکت باید از شرایط ویژه‌ای برخوردار باشد که تجربه، دانش، توان (روحی و جسمی) و مسئولیت پذیری بخشی از آنها است. اما آنچه در این یادداشت به آن پرداخته می‌شود بیان شرایط احراز مسئولیت سرپرستی نیست، بلکه به شرح وظایف یک سرپرست در زمانهای، قبل، حین و بعد از اجرای یک برنامه می‌پردازد.
از لحظه اي كه برنامه به ذهن يك فرد مي رسد و با اجراي برنامه به عهده يك شخص گذاشته مي شود، مسؤوليت سرپرستي او نيز آغاز مي شود و شروع به برنامه ريزي و طراحي برنامه مي كند.
بعبارت دیگر سرپرست : یعنی کسی که نقطه نظر افراد شرکت کننده در برنامه را می گیرد و با جمع بندی و حسن انتخاب بهترین آنها را بر می گزیند و به اجرا درمی آورد .
او منعكس كننده نكات و نظرات مثبت و رفع كننده مشكلات و نظرات منفی است . او نقاط قوت وافرادی قوی ومبتكر را برای بهتر شدن برنامه و اجرای آن بكار می گیرد. تقسیم كار می كند و نظارت، نه اینكه نظاره گر باشد . او در بطن قرار دارد قویها را به كمك ضعیفها می گیرد و ماشین و موتور تیم را با درایت و تیز هوشی براه می اندازد و در حین حركت هم اگر با مشكلی برخورد نماید با كمك دیگر اعضاء صاحب نظر به رفع مسائل می پردازد .
وظایف سرپرست به سه قسمت تقسیم می شود :
وظایف قبل از اجرای برنامه
وظایف در حین اجرای برنامه
وظایف بعد از اجرای برنامه
وظایف سرپرست قبل از اجرای برنامه:
قبل از طراحی برنامه باید هدف از اجرای آن مشخص گردد و طبق آن برنامه ریزی گردد. هدف از این گونه طراحی، سازماندهی و انجام پیش بینی های لازم جهت اجرای موفقیت آمیز و لذت بخش یک برنامه کوهنوردی و اجتناب از خطرات بالقوه کوهستان می باشد.
می توان ۳ عامل اصلی را برای طراحی و برنامه ریزی در نظر گرفت:
۱ – طبقه بندی افراد
۲ – طبقه بندی برنامه
۳ – هزینه برنامه
وظایف سرپرست در حین اجرای برنامه:
– در آغاز برنامه اوضاع روحی و جسمی نفرات و همچنین کوله و وسایل آنها و نیز وسایل عمومی را باید کنترل کرد تا در حین اجرای برنامه مورد و یا مشکلی برای گروه پیش نیاید.
– آگاهی از کل اوضاع در حال جریان و کنترل آنها می تواند جلوی خسارتهایی به برنامه را بگیرد.
– در برخی موارد گرفتن راهنمای محلی و با خبرشدن از اوضاع کنونی منطقه ضرورت پیدا می کند ولی همیشه نمی توان به گفته ها و اطلاعات محلیان اطمینان کرد به خصوص از بابت زمان بندیهای برنامه. اما در عین حال باید به عقاید و رسوم آنها احترام گذاشت و افراد گروه را از این بابت توجیه کرد.
– مسیریابی و شناسایی معابر از روی نقشه و اطلاعات قبلی گاه در برنامه ضرورت پیدا می کند و ازآن جهت یک سرپرست باید به این فنون آگاهی داشته باشد.
– پیدا کردن محلهایی مناسب برای زمانهای استراحت و نیز شب مانی و کمپینگ در احیای انرژی و رفع خستگی گروه مؤثر است و نیز تنظیم زمانهای استراحت به موقع و کنترل آنها در این مورد نقش مهمی را داراست.
– انتخاب صحیح نفراتی برای مسؤولیت جلوداری و عقب داری گروه بدین صورت که این نفرات از افراد برجسته و قوی گروه باشند تا بتوانند ریتم مناسبی برای حرکت گروه به وجود آورند و نیز این امکان را به سرپرست بدهند تا نظم خوبی برای تیم به وجود آورد و بتواند ابتدا و انتهای گروه را کنترل نماید.
– یک سرپرست باید در طول برنامه اطلاع دقیقی از وضعیت روحی و جسمی افراد داشته باشد و نیز از وضعیت امکاناتی آنها از بابت کوله، مواد غذایی و آشامیدنی ها و … با خبر باشد تا در موقع لزوم تدابیر لازم را به کار برد.
– ایجاد نظم و هماهنگی و کنترل ریتم حرکت گروه و نظارت بر حرکت فرد و جلوگیری از پراکندگی آنان بهترین صعود را به وجود خواهد آورد – برخورد مناسب سرپرست با افراد گروه بر روحیه تیم تأثیر بسیاری خواهد داشت. هر عکس العملی از جانب او در نظر افراد جلب توجه خواهد کرد مانند چهره ی شاد، عبوس، نگران، گرفته و یا آرام و …. که تیم بر آن تأثیر می گیرد و می تواند احساس شادمانی، نگرانی ، دلهره و یا آرامش خاطر را در گروه به وجود آورد، به خصوص در موقع دشوار و خطرناک که توان روحی و جسمی افراد ممکن است تقلیل یابد، نقش سرپرست بسیار مهم و تعیین کننده خواهد بود. تشویق ها و روحیه دادن ها و آرام کردن گروه در مواقع بحرانی باعث خواهد شد تیم، سلامت و شاداب برنامه را به اتمام رساند.
وظایف سرپرست بعد از اجرای برنامه:
معمولاً وظایف سرپرست با خاتمه برنامه تمام نمی شود، بلکه برخی کارها است که بعد از اجرای برنامه، سرپرست باید بدانها توجه داشته باشد. دادن گزارش برنامه با نقشه و کروکی دقیق و پیگیری کار گزارش نویس برنامه از آن جمله است.
پیگیری موارد مالی و برخی تصمیمات در باب آنها و نیز برخی تدارکات باقی مانده، اطلاع حاصل کردن از اوضاع و سلامت افراد بعد از خاتمه برنامه، پیگیری وسایل فنی و عمومی برنامه و کنترل کردن آنها و بازگرداندنشان به گروه و یا صاحبانشان، در صورت تمایل برگزاری جلسه پیشنهادانتقادات و بحث در مورد برنامه .
خصوصیات یک سرپرست :
- برنامه ریزی در هر کاری بخصوص در اداره امور حائز اهمیت خاص است ، سرپرست باید از روشهای بهبود کار مطلع باشد و برای حل مشکلات راه حلهای مطلوب را جستجو کند .
- سرپرست باید بداند که چگونه کار کند و اصول و چگونگی کار محوله را که برای آن جمع شده اند به نحو مطلوب بداند و اطلاعات جامع در آن زمینه دارا باشد .
- باید بداند که چگونه می توان افراد را آموزش داد و میزان اطلاعات آنها را بالا برد .
- همچنین باید قادر باشد افراد را برای پذیرش مسئولیتهای لازم توجیه و انتخاب نماید .
- او باید بداندکه چگونه صحبت کند ، چطور گوش بدهد ، و چطور بخواند و چگونه نظرات خود را برشته تحریر در آورد و مبادله افکار و عقاید بنماید .
- او باید بداند چطور حجم کارها را مورد بررسی قرار دهد و دستور کار خود را تنظیم کند.
حال با توجه به آنچه گفته شد می توان خصوصیات یک سرپرست را بطورخلاصه به صورت زیربیان کرد :
- آشنایی با اصول ابتدایی کوهنوردی و سنگنوردی و یخ و برف و همچنین گذراندن برخی دوره ها از جمله جهت یابی ، هواشناسی ، خطرات کوهستان ، نقشه خوانی ، تغذیه ، کمکهای اولیه و . . .
- کنترل روانی و روحی خود در طول برنامه
- تجربه شرکت در چندین برنامه کوهنوردی
- اخلاق نیکو
- شناخت از خود ( نقاط قوت و ضعف ، جسمی ، روحی و. . . . )
- انعطاف پذیری :
- مشورت با افراد و یا برخی از آنها و تصمیم گیری توسط خودش ، اصرار نورزیدن بی مورد بر اجرای کامل برنامه در صورت غیر ممکن بودن و یا خطر ریسک ننمودن
- در هنگام خطر خونسرد ، قاطع و سریع باشد
- باید آمادگی تحمل سخترین شرایط را داشته باشد
- واقع گرایی و تابع احساسات نشدن
- برخوردار بودن از توانایی روحی و جسمی بالا
- تا حدودی توان خلاقیت و مدیرو مدبر بودن و قدرت کنترل
- قابلیت پذیرش انتقاد و یا پیشنهاد ازجانب افراد گروه
در آخر باید این مورد را در نظر بگیریم که همیشه نمی توان یک سرپرست کامل بود و امکان خطا و اشتباه وجود دارد و نباید به خود غره شد و برنامه هایی اجرا کرد و افرادی را با خود برد که از حد توان ما خارج است . باید حد و حدود تواناییهای خود را بدانیم و آن را قبول کنیم و بر طبق آن برنامه ریزی کنیم ، زیرا اگر خدای نکرده اتفاقی در برنامه ای که ما سرپرست آن هستیم بیفتد موجب پشیمانی ها و مسائل جبران ناپذیری خواهد شد ، چه بسا که کوهنوردان خوبی به همین دلایل کوهنوردی را کنارگذاشته اند .
منابع :http://kohram.ir و سامانه بریم کوه