میل گنبد که بلندترین برج تمام آجری جهان است جزو ابنیه‌ی تاریخی مربوط به سده‌ی چهارم هجری است. این برج در زمان پادشاهی شمس‌المعالی، قابوس ابن وشمگیر از پادشاهان آل زیار ساخته شده است. بر اساس کتیبه‌ی آجری موجود در بنا که به خط کوفی نگاشته شده و گرداگرد برج نصب شده است، این برج در سال ۳۹۷ هجری قمری (۳۸۵ هجری شمسی برابر با ۳۷۵ هجری یزدگردی) و بنا به دستور قابوس ابن وشمگیر بنا شده است. اگر چه معماری ایران دارای سبک‌های مختلفی همچون معماری اروپایی نمی‌باشد و تنها دارای یک سبک و آن هم معماری ایران بوده، ولی بر طبق دسته‌بندی سبکی معماری ایران از دیدگاه مرحوم پیرنیا این بنا یكی از اولین ساختمان‌هایی است كه مرز بین شیوه‌ی معماری خراسانی و رازی محسوب می‌شود و در واقع، مربوط به اوایل دوره‌ی شیوه‌ی معماری رازی است. ساختمان این بنا تماما از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. یكی از بارزترین ویژگی‌های شیوه‌ی معماری رازی، استفاده از آجر با بهترین كیفیت ممكن است.
ساختمان میل در اصل متشکل از سه قسمت شالوده،ساقه و گنبد مخروطی است.که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دارد.گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر و بر روی ساقه بنا شده است. این گنبد بر خلاف بیشتر برج ها و گنبد های آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه ای بر روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری گنبد کمک فراوان کرده است.
بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس زیبای ساده کار شده که جزو اولین نمونه مقرنس های هنر اسلامی ایران به شمار می رود . هم چنان از متن کتیبه بر می آید این بنا در سال 397 هجری قمری توسط شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیاد جهت آرامگاه شخصی بنا شده است. نام برده که در آن روزگار فرمان روای گرگان بود،مردی دانشمند-هنرمند،سلحشور-دوست دار و مشوق علم و هنر بود
گنبد قابوس به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت گردیده است.در آن کتیبه هایی وجود دارد که نرجمه آن در زیر آمده:
متن کامل کتیبه‌ها
بسم الله الرحمن الرحیم
هذ القصر العالی
الامیر شمس المعالی
الامیر ابن الامیر
قابوس بن وشمگیر
امر ببنائه فی حیاته
سنة سبع و تسعین
و ثلثمائة قمریة
و سنة خمس و سبعین
و ثلثمائة شمسیة
ترجمه
به نام خداوند بخشنده مهربان
این است کاخ باشکوه
امیر شمس معالی
امیر پسر امیر
کاووس فرزند وُشمگیر
فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی‌اش
سال سیصد و نود
و هفت هجری قمری
و سال سیصد و هفتاد
و پنج خورشیدی