دیوار دفاعی تمیشه مربوط به دوره ساسانیان بوده و با شماره ۴۷۵۵ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، این ديوار به طول تقريبی ۱۲ کيلومتر در سمت شمال- جنوب از دامنههای شمالی سلسله جبال البرز شروع شده است.
تَمیشَه یا تمیشه بانصران که در منابع عربی به آن طمیس و طمیسه نیز گفتهاند، یکی از شهرهای باستانی و تاریخی مهم در خطه طبرستان بوده که امروزه خرابههای تاریخی بهجامانده از آن در نزدیکی روستای سر کلاته خرابشهر از توابع شهرستان کردکوی واقع است.
تمیشه در روزگار ساسانیان نیز شهری آباد بوده و در اسطورههای ایرانی، اقامتگاه فریدون پادشاه آریاییان خوانده شده است. در منابع آمده است خسرو انوشیروان ساسانی به آن شهر رفته و مدتی را در آنجا گذرانده و دستور گسترش شهر و ساخت بارو و دیوار دفاعی تمیشه را بهمنظور جلوگیری از یورش تُرکان و قبایل شرقی داده است.
تمیشه شرقیترین شهر طبرستان و در مرز طبرستان و گرگان(جرجان) بوده است. ابن رسته، تمیشه را نخستین شهر طبرستان از مشرق دانسته و خسرو انوشیروان ساسانی را بناکننده آن خوانده و از دیوار تمیشه که میان طبرستان و گرگان کشیده شده و همچنین از مسجد جامع و جمعیت بسیار این شهر یاد کرده است.
پژوهشگران بر این باورند که به دلیل وجود رشتهکوههای البرز ورود نیروهای مهاجم به سرزمین طبرستان و گیلان کمابیش میسر نبوده، به همین دلیل تنها راه دسترسی و مدخل ورود تازیان و دیگر نیروهای مهاجم تنها از راهی بود که از سرزمین قومس به گرگان میرسیده که امروزه به گردنه «خوش ییلاق» مشهور است. بدین منظور نخستین شهری که مورد یورش نیروهای مهاجم قرار داشته گرگان بوده و سرداران خلفا هرگاه که بهقصد فتح طبرستان میآمدهاند پس از طی راه قومس به گرگان بهناچار در آغاز با گرگانیها رودررو شده و سپس به تمیشه و درون طبرستان حملهور میشدند. بهاینترتیب، تمیشه نخستین شهر طبرستان از سمت شرق و مدخل طبرستان و بهنوعی پرچمدار نبرد با مهاجمان عرب وِ تُرک و مغول و… بوده است.
ابن فقیه، در ذکر تمیشه و دربند آن در البلدان نوشته است: «نخستین شهر طبرستان از سوی گرگان طمیش است و آن در مرز گرگان افتاده است و دروازهای کلان دارد که هیچیک از طبرستانیان نتوانند از آن جای بیرون آیند و به گرگان شوند جز از همین دروازه زیرا دیواری از آجر و آهک از کوه تا دل دریا کشیده شده است آن دیوار را خسرو انوشیروان (۵۳۱ – ۵۷۸ م.) ساخت تا تُرک را از تاراج طبرستان بازدارد.»
درواقع انوشیروان هنگامیکه دیوار دفاعی گرگان را در سراسر نواحی شمالی استان گلستان کنونی میساخت، ضلع غربی آن را هم ساخت. دیوار دفاعی گرگان از کوههای گلیداغ در شرق استان تا دریای خزر و ضلع غربی آن از دریا تا ارتفاعات رشتهکوه البرز امتداد داشته است.
ازاینرو پژوهشگران و باستانشناسان، این دو اثر را یک دیوار میدانند که به دلایل نظامی و امنیتی همزمان ساختهاند. باستانشناسان تأکید دارند دولت ساسانی ديوار تاريخی تميشه را که ادامه ديوار تاريخی گرگان است در اواخر قرن پنجم و ششم ميلادی براي جلوگيری از هجوم هپتاليان ساختهاند.
همانند تکنیک ساخت دیوار دفاعی گرگان، در چندين نقطه در مسير ديوار کورههای آجرپزی قرار دارد که تأمینکننده مصالح اصلی ديوار تميشه بوده است. این ديوار دارای خندق عميق در قسمت غربی و به سمت شهر تميشه است و از سمت شرق به درههای عميق و رودخانه منتهی میشود.
شهر تميشه و تأسیسات وابسته شهری نیز با قلاع متعدد در غرب ديوار تميشه واقعشده بود که دارای معماری منحصربهفرد با مصالح بومی بوده و بخشی از بقايای اين شهر در کاوشهای باستانشناسی شناسایی شده است. دو قلعه که «نارنج قلعه» و «قلعه دختر» نام دارند، در اواخر دوره ساسانی در ضلع غربی و شرقی ارتفاعات جنگلی جنوب شهر تاريخی تميشه برای حفاظت از اين شهر ساخته شده بود و تا اوايل قرون اسلامی از آنها استفاده میشده است.
در کاوشهای مذکور، خندقی به طول سه کيلومتر با عرض و عمق دو متر در کنار ديوار تميشه کشف کردند. نتايج حاصل از اين گمانهزنیها بيانگر آن است که طراحان و سازندگان ديوار تميشه در بخش جنگلی اين ديوار از مصالح چوب برای ساخت بخشی از آن استفاده کردهاند. به عقيده باستانشناسان در طول ديوار تميشه اتاقکهای چوبی برای برج نگهبانی ایجادشده بود که محل استراحت سربازان ساسانی بود.
تاریخ ویرانی دیوار و شهر تمیشه برای پژوهشگران بهطورقطع روشن نیست؛ ولی آن چیز که واضح است در عصر سربداران و مرعشیان، یعنی در یورشهای تیمور، همچنان نام تمیشه و خندق آن در متون تاریخی دیده میشود، به همین دلیل پژوهشگران بر این باورند که این شهر در یورشهای مغولان آسیب کلی و فراوان دیده و در تاختوتازهای تیمور بهطور کل از صفحه روزگار محو شده است.
رابینو دراینباره آورده است: «تاریخ ویران شدن تمیشه روشن نیست؛ با آنکه دلایلی هست که حدس بزنیم آن واقعه در هجوم مغولان اتفاق افتاده است. چیزی که روشن است فراموششدن نام تمیشه پس از وقایع تیموریان و مرعشیان در تاریخ است.»