با توجه به قدمت بالای خانه های تاریخی گمیشان، احیا و مرمت این بناها از نیازهای اساسی شهر بوده که سبب حفاظت از این میراث کهن و توسعه گردشگری خواهد شد.
شهرستان کهن و تاریخی گمیشان مهد خانه‌های قدیمی و باستانی است که قدمت بسیاری از آنان به دوره قاجار برمی گردد، این شهرستان بعد از گرگان بیشترین خانه‌های قدیمی (استان گلستان) را در خود جای داده است.
منازل این شهر تاریخی عجیب است. خانه‌ها دو طبقه چوبی با سبک‌های قدیمی و خاص. وقتی در خیابان‌های این شهر بندری قدم می زنی زمان را فراموش می‌کنی. شهر کهن و تاریخی گمیش تپه، مهد خانه‌های قدیمی و باستانی است، سبک معماری شهر به صورت معماری روسی بوده، وجود پنجره های دوجداره در سازه‌هایی گاه با قدمتی نزدیک به ۲۰۰ سال بسیار خیره‌کننده و باشکوه است.
خانه‌های تاریخی بخش عمده‌ای از بافت شهرهای تاریخی را در بر می‌گیرند که نشانه‌ای از هویت آن جامعه هستند. دورۀ قاجار در معماری خانه‌های تاریخی ایران نقش تأثیرگذاری داشته است. معماری و خانه‌سازی در دورۀ قاجار با توجه به تأثیرپذیری برون مرزی در مواردی به تقلید صرف از آثار غربی منجر می‌شد که بعضاً تزئینات و عناصر سازه‌ای را تحت الشعاع قرار می‌داده است.
در بسیاری از شهرهای ایران می‌توانید تعداد زیادی از این خانه‌های تاریخی پیدا کنید. یکی از شهرهای ایران که از این حیث دارای منابع غنی است، شهرستان گمیشان استان گلستان نام دارد. در شهر گمیش تپه، مرکز شهرستان، خانه‌های قدیمی وجود دارد که از حیث معماری و ارزش تاریخی بسیار با اهمیت هستند.
خانه‌های تاریخی در شهرستان گمیشان پراکنده شده‌اند و باید خیابان‌های متعددی را طی کرد تا آن‌ها را پیدا کرد. برخی از آن‌ها که در تملک متمولان قرار داردند، سه طبقه ساخته شده‌اند. این خانه‌های قدیمی از جاذبه‌های دیدنی گمیشان به شمار می‌آیند. بافت قدیم شهر گمیشان در محله‌هایی چون محله خوزینی‌ها، مظفری‌ها، شیرمحمدی‌ها، شیروانی‌ها و محله مصطفایی‌ها قرار دارند، که در حال حاضر تنها تعداد کمی خانه روسی ثبت شده در فهرست ملی در شهرستان گمیشان باقی مانده است.
ساختار خانه‌های قدیمی
این خانه‌ها از چوب ساخته شده‌اند و نقشه‌ها به صورت دو طبقه طراحی شده است. خانه قدیمی در این منطقه اکثرا بالاتر از سطح زمین ساخته می‌شدند و دلیل این امر هم رطوبت موجود در زمین است، با این کار رطوبت کمتر موجب آزار افراد ساکن در خانه‌ها می‌شد.
خانه هایه صورت عمارتی در مرکز حیاط ساخته می‌شدند و بر عکس ساختار خانه‌ها در مرکز کشور، حیاط دور تا دور ساختمان خانه قرار داشت. با استفاده از پلکانی چوبی خانه به حیاط ارتباط پیدا می‌کرد و پلکان ابتدا به ایوانی در طبقه دوم می‌رسید سپس از ایوان می‌توان وارد اتاق‌ها و دیگر فضای خانه شد. خانه‌های قدیمی این شهر را با چوب‌هایی ساخته‌اند که از روسیه وارد کشور می‌شد و در ساخت آن‌ها از معماری روسی الگوبرداری شده است. سقف خانه‌ها را به صورت شیروانی می‌ساختند تا از باقی ماندن آب باران و فشار مضاعف بر سقف بکاهند.
راه‌های دسترسی به خانه‌های قدیمی
خانه‌های قدیمی گمیشان در یک منطقه قرار ندارند و در قسمت‌های مختلف شهر واقع شده‌اند، بنابراین اگر می‌خواهید که از این خانه‌ها دیدن کنید باید به محله‌های مختلف شهر سر بزنید. این کار را هم می‌توانید با خودرو شخصی و هم وسایل حمل و نقل عمومی موجود در شهر انجام دهید.
جریان زندگی در خانه‌های قدیمی گمیشان
نکته بسیار جالب در مورد خانه‌های تاریخی گمیشان این است که علی رغم اینکه از عمر برخی از این بناها بیش از صد سال می‌گذرد و این ساختمان‌ها در یک شهر ساحلی و متأثر از رطوبت منطقه قرار دارد، هچنان سرپا بوده و دوام خود را حفظ کرده‌اند و زندگی درآن جریان دارد.
بازدید از خانه‌های قدیمی گمیشان
بازدید از این خانه‌های رایگان است ولی این نکته را به خاطر داشته باشید برای دیدن بیشتر آن‌ها باید از بیرون به تماشا بنشینید و اجازه ندارید وارد خانه شوید. از میان این خانه‌ها، خانه تاریخی سلیم تبدیل به موزه مردم‌شناسی شده است و شما با پرداخت هزینه اندکی می‌توانید از داخل خانه بازدید کنید و همچنین با رسم و رسوم مردم این منطقه بیشتر آشنا شوید.
میراث دوران قاجاردر معرض تخریب
هر چند تاکنون بیش از ۲۰ خانه قدیمی در شهرستان به ثبت ملی رسیده است ولی حداقل ۵۰ تا ۶۰ خانه قدیمی در گمیشان وجود دارد که اگر خانه‌های قدیمی روستاها را هم به حساب‌آوریم قطعاً تعداد آن‌ها بیش از این خواهد شد.
خانه‌هایی بسیار بی‌نظیر که خشت خشت آن فرهنگ بومی و محلی مردم خوب ترکمن را فریاد می‌زند، ولی متأسفانه به دلیل رطوبت بالای منطقه و شاید هم برخی بی‌مهری‌ها بسیاری از آن‌ها در حال تخریب کامل هستند.
خانه قدیمی سلیم در مرکز گمیشان به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و شما با پرداخت هزینه کمی می‌توانید از آن بازدید کنید، تعداد انگشت شماری از خانه‌های قدیمی نیز در سال‌های اخیر به مراکز بومگردی تبدیل شده که با استقبال مردم نیز روبرو شده است و این همه بهره مردم گمیشان از ثروت تاریخی این شهر است.
در سال‌های اخیر به همت میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان اقدامات مرمتی بناهای ارزشمند بافت تاریخی گمیشان، در کنار اجرای سنگ فرش‌ها در جهت زنده سازی و حفاظت از این بافت و توسعه گردشگری منطقه انجام شده است، اما میزان اعتبارات کافی نیست و حفظ گنجینه کهن گمیشان نیازمند توجه ویژه است.
قطعاً با اطلاع‌رسانی درست و معرفی صحیح، این گنجینه ارزشمند در گمیشان منشأء خیر و برکات فراوان و عامل رشد گردشگری در منطقه خواهد شد.
منبع : خبرگزاری ایسنا