چکیده
صنعت اسب و صنعت گردشگری از جمله صنایعی بودند که با پیشرفتهای بشری و بالا رفتن سطح رفاه عمومی جوامع بشری پیشرفت های قابل ملاحظه ای کرده اند به صورتی که در حال حاظر هرکدام بخش قابل قبولی از اقتصاد را به خود اختصاص داده اند.نقطه تلاقی این دو صنعت نوپا در ایران به عنوان کشوری در حال توسعه و با قابلیتهای شگرف موضوع بحث قابل تاملی است که در این نوشته به آن خواهیم پرداخت.باید گفت که صنعت اسب با صنعت گردشگری پیوندی پایدار و دیرینه دارد و در صورت برخورداری از زیرساخت های لجستیکی، این صنعت به گسترش نشاط اجتماعی در جامعه کمک می کند و می تواند به عنوان فعالیت مفید و ارزشمند بوم گرایانه در جامعه شهری و روستایی مدنظر قرار گیرد. بدیهی است متقابلاً برنامه ریزی در جذب هدفمند گردشگران خارجی نیز باعث ارتقای صنعت اسب خواهد شد. گردشگری فراتر از یک صنعت، به پدیده ای اجتماعی – اقتصادی، یک فرصت منحصر به فرد اقتصادی ،امید بخش ترین صنعت برای کشورهای درحال توسعه، متضمن گسترش صلح، امنیت و آرامش در جهان، بهترین راه بهبود روابط بین المللی در سطح جهانی تبدیل شده است. در این مقاله به بررسی جایگاه گردشگری در رونق صنعت اسب خواهیم پرداخت. معرفی کسب و کارهای مرتبط با صنعت اسب و بررسی تاثیر گردشگری بر رونق هر کدام از این کسب و کارها تلاشی برای تعریف جایگاه گردشگری در رونق صنعت اسب خواهد بود.
کارشناس معماری˓ دانشکده هنر و معماری صبا˓ دانشگاه شهید باهنر کرمان
مقدمه
بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری مجموعه فعالیتهای فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت کرده˓ حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف آنان از مسافرت گذراندن اوقات فراغت است گردشگری گفته میشود که البته اهدافی نظیر اشتغال و کسب درآمد را شامل نمی‌گردد. براین اساس کسانی که دراین تعریف میگنجند نیز گردشگر نامیده میشوند. (حیدری ، ۱۳۸۹)گردشگری که در گذشته صرفا˝ جنبه تفریحی داشت˓ اکنون گسترش قابل توجه ای پیدا کرده و طیف گسترده ای از مردم با سطح درآمد متفاوت و با مقاصد مختلف را به خود جذب نموده است.گسترش روزافزون این صنعت منجر به ایجاد بازارهایی با گردش مالی بالا گردیده است. کشورهای زیادی همچون ترکیه˓ امارات˓ اسپانیا˓ ایتالیا و… با استفاه از قابلیتهای زیست محیطی و تاریخی خود توانستهاند بخش عمدهای از درآمدهای خود را از طریق جذب گردشگر تامین نمایند.صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت بسیار بالایی جهت رشدوتوسعه برخوردار است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم در جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم در جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا میباشد. در سال ۱۳۹۵، مجموعاً چهارمیلیون و۹۰۰ هزار گردشگر خارجی از ایران بازدید کرده‌اند و نسبت به سال قبل از آن ۹/۹ درصد کاهش داشته‌است از نظر کارشناسانعرصهیگردشگری، متاسفانه این صنعت درایران از توسعه‌ای شایسته برخوردار نبوده است که از دلایل آن میتوان به آماده نبودن بسترهای اقتصادی مناسب جهت جذب سرمایهگذاری در ساخت هتل و سایر صنایع جانبی این حوزه اشاره نمود. عدم آگاهی سرمایه‌داران از زمینه‌های پیشرفت موجود در ایران˓ تبلیغات ضعیف و انتشاراخبارمنفی، محدودیت‌های اجتماعی ومذهبی برای گردشگرانخارجی و همچنین تنش‌هایسیاسی با برخی کشورهایغربی از دیگر موانع برسرراه رشد صنعت گردشگری در ایران به شمار میروند.برخلاف ایران، برخی کشورها موفق به ثبت کارنامهدرخشانی در این زمینه شدهاند. به‌طورمثال تنها در سال ۲۰۰۷ میلادی، حدود ۱۵ میلیون گردشگر خارجی از شهر دبی در کشور امارات متحده عربی در جنوب خلیج فارس دیدار کردند˓ این در حالی است که کشور ایران با سهمی کمتر از یک پانزدهم تعداد گردشگران شهر دبی درزمان مشابه، تنها کمتر از یک درصد سهم درآمد جهانی از صنعت تو را به خود اختصاص دادهاست .همگام با پیشرفتهای بشر و بالا رفتن سطح عمومی رفاه˓ گردشگری نیز گسترش قابل توجهی یافته و دراین راستا˓ ابعاد جدیدی از آن بروز پیدا کرده است.
بررسی موضوع :
گردشگری :
اقسام مختلفی را شامل میشود .از انواع آن میتوان به گردشگری تاریخی˓ گردشگری درمانی˓ گردشگری ورزشی˓ گردشگری تفریحی و بومگردشگری (اکوتوریسم) اشاره کرد.
به دلیل گستردگی گردشگری اسب˓ امکان دسته بندی آن در زیر مجموعههای مذکور میسر نمیباشد. اما میتوان این حوزه را با حوزه های مختلف گردشگری مانند اکوتوریسم˓ گردشگری ورزشی˓ تفریحی˓ فرهنگی و جشنواره ای مرتبط دانست.
گردشگری اسب:
تمامی فعالیتهای گردشگری با محوریت اسب˓ چه در قالب سوار و چه در قالب تماشاگری˓ گردشگری اسب نامیده میشوند. به طورکلی گردشگری اسب به دو دسته گردشگری به قصد سواری و گردشگری به قصد تماشای اسب تقسیم میگردد. گردشگری سواره را نیز می توان به دو حوزه کلی ورزشی و تفریحی تقسیم نمود. گردشگری اسب به قصد تماشا نیز به زیر مجموعههایی همچون تماشای مسابقات ورزش سواره˓ تماشای جشنوارههای اسب و آیینهای مرتبط و تماشای اسبهای وحشی و… قابل تقسیم است که در جدول شماره ۱ به تفضیل ذکر شده است.
صنعت اسب:
منظور از صنعت اسب˓ کسب و کارهایی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم مرتبط با اسب هستند که شامل تغذیه اسب، تجهیزات، نشریات، مراقبتهای دامپزشکی، آموزش سواری و… میباشد.( Kelly Roy, 2015) صنعت اسب با همه ابعادش˓ سهم قابل توجهی از اقتصاد را به خود اختصاص دادهاست. نکته قبل توجه آن است که کشورهای پیشرفته˓ آمارهای قابل توجهی را از سرمایهگذاری در این صنعت به دست دادهاند درنتیجه به نظر میرسد بتوان میزان رشد صنعت اسب را با میزان رشد اقتصادی کشورها متناظر دانست. با ورود ماشین به عرصه حمل و نقل در عصرحاضر˓ از نقش کاربردی اسب کاسته شد و جایگاه آن از یک همراه استراتژیک تا حد یک کالای تفریحی تقلیل یافت. درعین حال با پیشرفتهای بشر˓ بالارفتن سطح رفاه و افزایش اوقات فراغت˓ مسئله تفریح و ورزش به عنوان بخش قابل توجهی از فعالیتهای خانوادهها در جوامع پیشرفته مطرح گردید که این موضوع به منزله پیدایش جایگاه جدیدی برای اسب در جوامع مدرن میباشد.
بررسی جایگاه اسب در ایران :
در بیشتر آثار برجایمانده از تاریخ ایران˓ اسب جایگاه ویژه ای داشته؛ از سنگتراشیدههایهخامنشی تا نقاشیهای مینیاتوری ایرانی همواره رد پای اسب بوده است.ایرانیان از دیرباز با اسب آشنایی داشتنهاند و در باورهای ریشه‌دار و زندگی روزمرهی خود آن را چنان پذیرفته بودند که چهره‌های گوناگون فرهنگ آنان با یاد اسب همراه بودهاست. حضور عنصر اسب همه‌جا˓ از جای جای اوستا گرفته تا سنگ‌نوشته‌های شاهان هخامنشی، از داستانهای فراموش‌شدهآفرینش تا افسانه‌های هزاران ساله و هنوز زندۀ سیاوش و شبدیز دیده میشود.گیرشمن می‌گوید: نزد برخی از ملتها رسم بر این بوده است که اسب مردگان را همراه آنان به خاک می‌سپردند؛ چنین رابطهسحرآمیز میان اسب و مردم را میتوان تا مرزهای پیش از تاریخ اقوام هند و اروپایی عقب برد و حتى آن را در عادتها و آیینهای برخی از ملتهای معاصر نیز پیدا کرد. بی‌گمان فرهنگ ایرانیان مستقیماً زیر تأثیر و نفوذ این پیوند جادویی بوده است (گیرشمن، ۱۳۳۵) نژادهای مختلف با قابلیتهای ویژه اسب˓ ایران را به یکی از غنی ترین ذخایر ژنتیکی در دنیا تبدیل کرده است. نژاد کرد˓ دره شوری و کاسپین مختص ایران بوده و بخش قابل توجهی از نژاد ترکمن˓ عرب و قرهباغ نیز دراین کشور میباشد.این مجوعه از نژادها با گسترهای پهناور از شمال تا جنوب کشور و تنوع زیستمحیطی متفاوت قابلیت غیر قابل انکاری را به صنعت اسب و خصوصا اسبهای اصیل ایرانی بخشیده است.
بررسی و معرفی کسب و کارهای مرتبط با اسب :
به جهت بررسی دقیقتر تاثیر گردشگری بر صنعت اسب˓ کسب و کارهای مرتبط با اسب به تفصیل در جدول ۲ آمده است.این جدول بر اساس راههای درآمدزایی در صنعت اسب برای دو دسته مالکین و غیر مالکین تقسیم شده است.
از آنجا که رونق در حوزه غیر مالکین مستقیم و غیر مستقیم وابسته به درآمد زایی برای مالکین است. در این تحلیل به بررسی زیر مجموعه های رونق اقتصادی برای مالکین میپردازیم.
۱٫ تولید :
اصل عرضه و تقاضا در اقتصاد رونق تولید را منوط به افزایش میزان تقاضا میداند.هر آنچه که محرکی باشد برای ایجاد نیاز و باا رفتن تقاضا به ظور مستقیم بر تولید تاثیر خواهد داشت.به عبرت دیگر این ایجاد نیاز است که حفره ای را برای تولیدات آینده فراهم خواهد کرد. آشنایی افراد جدید , رونق مسابقات و گسترش ورزشهای سواری هرروز نیاز به اسب های جدید را پررنگ تر میکند.در آن دسته از صنایع که صاحب بازارهای خاص می باشند ورود مخاطب جدید به عرصه صنعت ضامن توسعه پایدار در آن صنعت خواهد بود. آنچه که به نظر میرسد هم اکنون از آفات صنعت اسب در ایران میباشد. خرید و فروش ها بین دایره ای محدود از مالکین در هر نژاد است . این به صورت واضح نشان میدهد که صنعت اسب ایران دچار نوعی بازار با نظام جزیره ای با مبادلات درون جزیره ای میباشد.آنچه که مسلم است راهکاری که منجر به ورود مخاطبین جدید به عرصه صنعت اسب شود پلی برای خروج از نظام جزیره ای موجود در صنعت اسب ایران است.گردشگری , با تعاریف و ابعادی که در ابتدای همین متن به آن اشاره شد از جمله راهکارهاست که ضامن توسعه پایدار در صنعت اسب میباشد.هر جشنواره , مسابقه , آیین , تور سواره و امثالهم افراد جدیدی با سلایق متفاوت را با اسب آشنا میکند. این آشنایی ها اگر ادامه دار , با برنامه و با تعیین جامعه هدف باشد به معنی ورود افراد جدید با سرمایه گذاری جدید خواهد بود.
2. ایجاد ارزش افزوده
بعد از تولید موفق , پرورش و ترین متخصصانه آنچه ضامن به نتیجه رسیدن بیشینه ارزش افزوده خواهد شد ایجاد بستر مناسب برای اراِیه توامندی ها است.موفقیت در ایجاد ارزش افزوده وابسته است به موفقیت در پرورش و تربیت اسبها چرا و بدیهی است که مسابقات , جشنواره ها و هر بهانه ای که به قصد نمایش توانایی های یک اسب باشد منجر به ایجاد ارزش افزوده در مقیاس خرد و کلان با زمان بازدهی کوتاه مدت و بلند مدت خواهد شد.
۳٫ جشنواره ها
مخاطبین جشنواره را به چند دسته میتوان نقسیم کرد فعالین صنعت اسب , علاقمندان , متخصصین مردم عادی با توانمندی مالی متفاوتی تشکیل میدهد.برای جذب متمولین و آن دسته که قصد سرمایه گذاری در صنعت اسب بهترین شرایط جشنواره هاست چه آنان که در این حوزه متخصص هستند و قابلیت های اسبهای ارایه شده را می سنجند و چه آن دسته که مجذوب هیاهو , هیجان و فخر هستند حتی اگر در این حوزه متخصص نباشند. بخش عمده ای از مخاطبین جشنواره ها نه مالک هستند و نه توانایی تملک اسب را دارند حتی بعضا علقه خاصی به اسب ندارند و صرفا به جهت کنجکاوی و تفریح در مراسم شرکت کرده اند. این دسته از مخاطبین آنجا دارمد زا خواهند بود که بحث تبلیغات مطرح باشد. جایی که صنعت تبلیغات با صنعت ورزش تلاقی می یابد و در عین حال عامل محرک سرمایه گذاری در صنعت ورزش و همچنین صنعت اسب است. ورزش به‌عنوان صنعت، امروزه مفهومی آشنا در کشورهای پیشرفتۀ صنعتی به‌شمار می‌رود. رابرت میرز، مدیر شرکت ریبوک می‌گوید: ما چندین سال است به این باور رسیدهایم که امروزه بازار دراختیار انواع ورزش‌ها، مد و موسیقی است. در امریکا، صنعت ورزش، یازدهمین گروه صنعتی بزرگ را تشکیل میدهد و مردم سالانه ۲۱۳ تا ۳۵۰ بیلیون دلار صرف خرید کالاها و خدمات ورزشی می‌کنند(محرم‌زاده، ۱۳۸۵) گردشگری با قصد جذب حداکثری افراد با میزان علاقه و توانمندی متفاوت برای رونق هرچه بیشتر جشواره ها , مسابقات و هر آنچه که به نمایش اسب مربوط است تلاش میکند.برگزاری جشنواره های جذاب در مناطق مختلف با ایده های متنوع و البته با برنامه های جذب مخاطب مخصوص به خود مسیر رسیدن به جذب بیشترین گردشگر را روشنتر خواهد کرد.
۴٫ اسبهای سواره
آمار دقیقی از تعداد اسبهای ایران و آن تعداد که در بخش حرفه ای مشغول هستند در دست نیست اما شواهد نشان میدهد قریب ۹۰ درصد از اسبها نه به مسابقات برده میشوند و نه در ورزش به صورت حرفه ای موفق خواهند بود . در عین حال سن مفید اسب برای شرکت در مسابقات محدود است و این اسبها بعد از دوران حرفه ای خود کارایی را در مقام درامد زایی از دست میدهند.تقریبا همه نژادهای بومی ایران در طول قرنها برای سواری و اغلب سواری های طولانی اصلاح نژاد شده اند. این قابلیتی است که به زعم اکثر کارشناسانی که در حوزه استقامت فعالیت دارند میتواند عامل برتری ما و اسبهای ایران حداقل در یکی از حوزه های حرفه ای سواره باشد.گردشگری سواره در تمام دنیا به عنوان یک حوزه فعال در گردشگری مطرح است. تلفیقی از ورزش , اکوتوریسم هیجان و تفریح که با توجه به قابلیت های متنوع کشور چه در تنوع نژاد اسب و چه در تنوع زیست محیطی میتواند عامل محرک مهمی در رونق گردشگری در کشور باشد.در شرایطی که تعداد قابل توجهی از اسب داریم بدون کاربرد در مسابقات و با توجه به قابلیت ویژه اسبهای ایرانی در استقامت , گردشگری سواره میتواند عامل محرک رونق در بدنه سطح متوسط اسبهای ایران باشد.
نتیجه گیری
موفقیت توسعه گردشگری مستلزم شناسایی توانمندی ها،جاذبه ها و مزیت های رقابتی و استفاده بهینه از این توانمندی ها و جاذبه ها است. جاذبه های فرهنگی، طبیعی و ورزشی به عنوان سه عنصر مهم و موتور توسعه پایدار گردشگری شناخته شده اند و تحلیل و ارزیابی توانمندی ها و جاذبه های طبیعی ورزشی هر منطقه اولین گام مهم درتوسعه و مدیریت مقاصد گردشگری ورزشی محسوب می شود. گردشگری ورزشی امکان استفاده بهینه از جاذبه های طبیعی ورزشی را برای جذب گردشگران ورزشی را فراهم می آورد. برای این منظور اهمیت دادن و سرمایه گذاری در جاذبه هایی که از نظر کارشناسان اهمیت بیشتری در جذب گردشگران ورزشی دارند ضروری است. با توجه به بررسی های انجام گرفته و با در نظر گرفتن ویژگی ها و پناسیل های موجود در صنعت گردشگردی میتوان با ایجاد پیوند لازم بین صنعت گردشگری و صنعت اسب به رونق اقتصادی قابل توجه در این زمینه دست یافت. بخش های مانند تولید˓ ایجاد ارزش افزوده˓ جشنواره ها و اسبهای سواره همگی در ایجاد پیوند لازم بین دو صنعت گردشگری و اسب نقش ویژه ای را دارا میباشند.