گنبدکاووس- ایرنا- دیوار بزرگ گرگان یا دیوار سرخ، یادگار عبرت‌آموز ساسانیان در شرق گلستان برای محافظت از مرزها در مقابل هجوم قبایل مهاجم است؛ اثر تاریخی ارزشمندی که با وجود نابودی بخش‌های گسترده آن؛ نماد چند هزار ساله عشق ایرانیان برای پایداری مرزهای این کهن‌سرزمین به‌شمار می‌رود.
به گزارش ایرنا، دیوار بزرگ گرگان و تاسیسات وابسته آن از جمله شاهکارهای مهندسی نظامی دوره امپراتوری ساسانی در حوزه فرهنگی شمال شرق ایران است که به منظور جلوگیری از تاخت و تازهای اقوام بیابانگرد آسیای مرکزی و پاسداری از مرزهای کشور، راه ابریشم و امنیت و آسایش مردم منطقه با مصالح خشت و آجر احداث شد که در منابع تاریخی با نام‌های “دربند گرگان، دربند خزران، باب الابواب، سد ایران و توران، سد یاجوج و ماجوج، سد اسکندر، سد پیروز، سد خسرو، سد انوشیروان، سد قزل آلان و مارسرخ” از آن یاد می‌شود.
دیوار تاریخی گرگان یادگاری بازمانده از دوران ساسانی
پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی زیادی به موضوع دیوار بزرگ گرگان پرداخته‌اند اما نخستین بار اریک اشمیت آمریکایی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی با پرواز بر روی شهرهای ایران و دشت گرگان موفق به شناسایی ۱۷۰ کیلومتر از مسیر دیوار بزرگ گرگان و تاسیسات وابسته شد و بستر لازم را برای مطالعات گسترده باستان شناسی فراهم کرد.
در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی مرحوم محمد یوسف کیانی، سرپرست هیات کاوش‌های باستان شناسی دشت گرگان با پرواز مجدد بر روی دیوار بزرگ گرگان موفق به شناسایی مسیر دیوار بزرگ گرگان و تاسیسات وابسته از سواحل شرقی دریای کاسپین تا کوه‌های پیشکمر در ارتفاعات معروف به عرب‌داغ شد که نتایج این بررسی هوایی با همکاری مرحوم محمد مهریار، منجر به ارایه اولین نقشه مسیر دیوار بزرگ گرگان و تاسیسات وابسته و چاپ نتایج اولین کاوش این دیوار گردید.
امروزه بقایای دیوار تاریخی از کرانه‌های شرقی دریای خزر تا ارتفاعات و دره‌های البرز شرقی در دامنه بیلی کوه (پارک ملی گلستان نزدیک روستای «زاو» در شمال شرقی شهرستان کلاله) قابل مشاهده است.
دیوار بزرگ گرگان دارای ۲۰۰ کیلومتر طول با عرض متوسط ۲/۵ متر بر اساس نتایج کاوش باستان شناسی است که با مصالح آجر و ملات گل احداث شده و در برخی منابع تاریخی ارتفاع این دیوار ۸ تا ۱۰ متر اعلام شده است.
این دیوار شامل خندق، کوره‌های آجرپزی، سدخاکی، کانال‌های آبرسانی، ۳۸ قلعه متصل به دیوار، چهار برج نگهبانی و بیش از ۲۵ قلعه شهر به عنوان بخشی از توانمندی و استحکامات نظامی امپراتوری ساسانی، نقش مهمی در مقابله با دشمن و تامین امنیت راه‌های بازرگانی و آرامش مردم منطقه داشت.
این دیوار که در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده از کوه‌های گلیداغ در مراوه تپه آغاز و تا سواحل گمیشان ادامه دارد و پس از دیوار تاریخی چین با ۶ هزار کیلومتر و دیوار آلمان با حدود ۵۵۰ کیلومتر، سومین دیوار طولانی و بلند جهان محسوب می‌شود که در زمان تاسیس خود کاربری‌های مختلفی از جمله دفاعی و نظامی داشته است.
هم اکنون از دیوار تاریخی گرگان جز به صورت محدود در نواحی شرقی آثار و بقایایی باقی نمانده و بیشتر آن زیر خاک مدفون است.
احیای دیوار تاریخی گرگان موثر در تقویت گردشگری و افزایش نشاط اجتماعی
دیوار تاریخی گرگان به عنوان یادگاری بازمانده از دوران امپراتوری ساسانی از جمله میراث شاخص معرفی کننده گوشه‌ای از تاریخ غنی و کهن ایران زمین به حساب می‌آید که فعالیت‌ها با متمرکز بر مطالعه، حفاظت، مرمت و احیای آن در مسیر شرق به غرب استان می‌تواند زمینه را برای جذب بیشتر گردشگران به گلستان فراهم سازد و در نهایت منجر به افزایش نشاط اجتماعی در جامعه شود.
مدیر پایگاه دیوار بزرگ گرگان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: از سال ۱۳۷۸ پروژه بررسی وضعیت دیوار تاریخی گرگان با رویکرد “مطالعه، حفاظت، مرمت و احیا” آغاز شد.
حمید عمرانی رکاوندی افزود: در حوزه مطالعه و باستان شناسی کارهای خوبی انجام شد و اطلاعات باستان شناسی در این چند سال تقریبا تکمیل شد اما در حوزه حفاظت عملکرد خوبی نداشتیم و در بحث مرمت و احیای دیوار تاریخی گرگان هم هنوز ورود جدی نشده است.
وی ادامه داد: در سال‌های قبل هفت میلیارد تومان برای این دیوار مصوب شد که با تخصیص تمام این مبلغ نقشه برداری هوایی دیوار تاریخی گرگان شروع و پرونده اولیه ثبت جهانی آن هم تهیه گرید.
وی با تاکید بر برنامه‌ریزی برای ایجاد پنج پایگاه اطلاع رسانی در مسیر دیوار تاریخی گرگان، گفت: ساخت نخستین پایگاه اطلاع رسانی در حوزه روستای قله جیق بزرگ گمیشان شروع شد و تاکنون ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
مدیر پایگاه دیوار بزرگ گرگان افزود: در سفر رییس جمهور دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۰ به استان گلستان هفت میلیارد تومان برای این اثر تاریخی مصوب شد که پیگیر تخصیص آن هستیم و تلاش داریم با توجه به افزایش هزینه‌ها در دور دوم سفر آیت الله رییسی با تصویب ۵۰ میلیارد تومان برای این دیوار بتوانیم ساماندهی برنامه حفاظت، مرمت و احیای و از همه مهمترین تکمیل پرونده ثبت جهانی، تدوین پلان مدیریتی و تکمیل پایگاه اطلاع رسانی دیوار را به یک سرانجام مطلوب برسانیم.
عمرانی مرمت و احیای کارگاه کاوش دیوار تاریخی گرگان در محدوده شهرستان کلاله را از دیگر برنامه‌های این پایگاه دانست و گفت: تاکنون در این کارگاه برای انجام کار کاوش و باستان شناسی ۲ هزار متر مربع حفاری انجام شده و در صورت تصویب اعتبار مورد نیاز در دور دوم سفر استانی هیات دولت این حفاری‌ها ادامه خواهد داشت.
وی تاکید کرد: با انجام این حفاری‌ها برای دستیابی به آثار بازمانده از آن دوران شامل بخش‌هایی از دیوار، کوره آجرپزی و تاسیسات نظامی، می‌توان فضاسازی بهتری برای بازدیدکنندگان از دیوار تاریخی گرگان به عنوان یکی از بزرگترین میراث هویتی ایران را به نمایش گذاشت.
عمرانی ایجاد کمپ‌های گردشگری با امکاناتی مانند سرویس بهداشتی، نمازخانه و فضاهایی برای استراحت و خرید لوازم ضروری را در بیشترشدن مدت ماندگاری گردشگران در مسیر دیوار تاریخی گرگان موثر اعلام و بیان کرد: پرونده مقدماتی ثبت جهانی این اثر تاریخی در یونسکو تایید شده و اقدامات برای تکمیل پروند در حال انجام است.
وی ادامه داد: تکمیل پرونده شامل آماده سازی زیرساخت‌های برای حضور توریست‌ها با تکمیل نقشه برداری، نصب تابلو راهنما و ایجاد مجتمع‌های گردشگری (هتل، کمپ، رستوران و بوم گردی) در طول مسیر دیوار می‌شود.
دیوار تاریخی گرگان محور توسعه استان گلستان
مدیر پایگاه دیوار بزرگ گرگان گفت: این اثر تاریخی به دلیل امتداد از شرق به غرب استان و عبور از هفت شهرستان در طول مسیر ظرفیت خوبی برای مطرح شده به عنوان محور توسعه استان گلستان دارد.
عمرانی افزود: با ایجاد زیرساخت‌های لازم، گردشگران بعد از بازدید از دیوار تاریخی گرگان در طول مسیر با ظرفیت‌های فرهنگی و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، صنایع دستی و خوراکی‌های محلی، آداب و رسوم و موسیقی قومیت‌های مختلف ترکمن، بلوچ و سیستانی ساکن آشنا می‌شود.
وی ادامه داد: کشاورزی، پرورش ماهی، شترداری و سوارکاری از دیگر ظرفیت‌های اقتصادی شهرستان‌های در طول مسیر دیوار گرگان است که باید به درستی معرفی شود تا گردشگران بعد از بازدید از این دیوار از دیگر جاذبه‌های استان از جمله برج قابوس به عنوان بلندترین برج تمام آجری جهان و یا شهر تاریخی جرجان دیدن کند.
گلستان یکی از استان های شمالی و گردشگری ایران بوده که در کنار دریای خزر، کشور ترکمنستان، استان های خراسان شمالی، سمنان و دامنه های شرقی البرز و مازندران واقع شده و هر ساله جمعیت زیادی از گردشگران و مسافران برای اقامت یا ادامه سفر این استان و مسیرهای آن را انتخاب می‌کنند.
این استان با وسعت افزون بر ۲۰ هزار کیلومتر مربع جمعیتی حدود دو میلیون نفر دارد که در ۳۴ شهر و حدود هزار روستا زندگی می‌کنند.
گلستان واقع بین دو قطب گردشگری شمال کشور و زیارتی مشهد به نگارستان ایران نیز شهر بوده و اقوام متعددی را در خود جای داده است که شامل فارس، ترکمن، سیستانی، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی ها، بلوج و قزاق ها هستند.