بافت تاریخی شیرکش و باغشاه گرگان
محله شیرکش واقع در جنوب و جنوب شرقی بافت تاریخی گرگان قرار دارد و در گذشته با بازار و محله نعبندان در ارتباط بوده است. با احداث خیابان پهلوی (خیابان خمینی) در راستای توسعه شهری این محله از محله نعلبندان جدا شد.
در اکثر شهر های ایران نام گذاری محلات و گذرهای بافت تاریخی بر اساس قومیت های ساکن آن منطقه صورت می‌گرفته اما درمورد بافت تاریخی گرگان، نام گذاری محلات بر اساس کاربری و فعالیت‌هایی که در آن منطقه انجام می‌شده صورت گرفته است. در مورد شیرکش نیز دکتر اسدالله معطوفی می نویسد بعد از برداشتن دروازۀ بسطام در جنوب شرقی و دروازۀ چهل‌دختران در جنوب بافت تاریخی، فرصت برای ورود حیوانات وحشی به داخل شهر فراهم شد. طبق روایت ها دلیل نام‌گذاری این محله به “شیرکش” این است که در اوایل دوره قاجار، یک جوان به نام عباس با حیوانی وحشی که وارد شهر شده و کودکان را تهدید کرده درگیر شده است. این واقعه باعث شده تا محل زندگی آن جوان به نام عباس، با نام “عباس‌شیرکش” شناخته شود و در طول زمان، نام “عباس” حذف شده و محله با نام “شیرکش” شناخته شده است. البته این حیوان به احتمال زیاد ببر یا پلنگ بوده است ولی نزد عوام به شیر معروف شد.
بافت تاریخی شیرکش دارای مراکز و اماکن مهم تاریخی زیادی است که در ادامه به معرفی مهم ترین این مراکز می‌پردازیم.
باغ روس ها (باغ کنسولگری روسیه)
بعد از اینکه در سال 1206 شمسی طبق معاهده ترکمچای باز گشایی کنسولگری روسیه در ایران مجاز اعلام شد، یک تاجر گرگانی با روس‌ها توافق کرده و باغی را به مدت ۹۹ سال به منظور ایجاد کنسولگری به آن‌ها اجاره داد. این مکان، که در محله‌ی شیرکش قرار داشت، شامل دو ساختمان اصلی بود: ساختمان ورودی و عمارت اصلی.
ساختمان ورودی از دو طبقه تشکیل شده بود و با استفاده از آجر و گچ بنا شده بود. طبقه همکف این ساختمان دارای درب چوبی و دو ستون آجری با مقطع مدور بود که با طاقهای هلالی زیبا تزئین شده بود. همچنین، طبقه اول شامل پنجره‌های چوبی و تراسی بود که با نرده‌های خراطی شده زیبایی خاصی به آن می‌بخشید.
عمارت اصلی کنسولگری، که در وسط باغ واقع شده بود، دارای دو طبقه و با استفاده از آجر و گچ ساخته شده بود. نمای شمالی این عمارت دارای بازشوهای هلالی بود و نماهای غربی و جنوبی با بازشوهای تخت زیبا طراحی شده بودند. نمای شرقی شامل ایوانی با ستون‌های چوبی بود که بر روی چهار جرز نیم دایره آجری در طبقه همکف قرار داشت. باغ این مکان شامل تعدادی حوض، باغچه و جوی آب بود که به دلیل گذشت زمان، اثری از زیبایی‌های گذشته‌اش باقی نمانده است.
در سال ۱۲۹۵ خورشیدی نیز برای تهیه آب آشامیدنی این کنسولگری، جاده ای در ضلع جنوبی دیوار شهر به سمت خیابان سرخواجه کشیده شد تا بتوانند آب مورد نیاز را با کالسکه به کنسولگری حمل کنند . این جاده خیابان ملل فعلی است.
کاخ موزه گرگان
کاخ موزه گرگان که در گذشته به عنوان کاخ سلطنتی خانواده پهلوی مورد استفاده قرار می‌گرفت از دوران پهلوی اول ریشه می‌گیرد و اکنون به عنوان یکی از موزه‌های برجسته کشور شناخته می‌شود. این کاخ یکی از ۱۲ کاخ خانواده پهلوی در ایران بوده و محل اقامت این خانواده در منطقه محسوب می‌شده است.
بعد از انجام مرمت، این بنا به عنوان موزه گرگان شناخته شده و تبدیل به اولین موزه شمال، چهارمین موزه تخصصی باستان‌شناسی و بیست و چهارمین موزه کشور شده است. این بنای دو طبقه در سبک اروپایی ساخته شده است و میزبان مجموعه‌ای ارزشمند از مشاهیر استان گلستان، از قرن سوم تا دوره معاصر بوده و در طبقه همکف، ۳۰ تن از این مشاهیر به همراه تندیس‌هایی از آن‌ها معرفی شده‌اند. در طبقه یک نیز، صدها قلم از لوازم و اشیای دوره پهلوی و همچنین استراحتگاه خانواده پهلوی به نمایش گذاشته شده‌اند، که همواره مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران بوده است.
این بنا که با ثبت ملی در فهرست آثار ایران قرار دارد، از جمله نمادهای فرهنگی و تاریخی گرگان محسوب می‌شود و در سال‌های اخیر به عنوان یک مقصد گردشگری مهم در این منطقه شناخته شده است.
بی بی حور و بی بی نور
آستان امامزادگان ابراهیم، بی بی حور و بی بی نور، یکی از مقامات مذهبی برجسته و محترم است که در محله شیرکش واقع شده و به عنوان یکی از مقاصد مذهبی این شهر شناخته می‌شود. این آستان محل مدفن نوادگان امام کاظم (ع) محسوب می‌شود و جزء جاذبه‌های مذهبی و تاریخی منطقه محسوب می‌شود. محل قرارگیری این آستان نیز در قسمت جنوبی بافت قدیم گرگان و در مجاورت باغ روس‌ها قرار دارد.
آستان امامزادگان ابراهیم، بی بی حور و بی بی نور، از نظر معماری، یک ساختمان کوچک و فاقد گنبد و گلدسته است. این مکان متمایز از دیگر آستان‌ها با داشتن یک حرم ایوانی است که با هنر و زیبایی توسط محبان اهل بیت، ساخته شده است. آجرکاری‌های خارجی ساختمان نیز شاهکاری از هنر معماری محلی را به نمایش می‌گذارد و فضای داخلی آستان نیز با ذوق و دقت زیاد، به زیبایی آراسته شده است.
کلیسا گرگان
در سال 1348 خورشیدی، کلیسای ربانی با مساحتی بالغ بر 500 متر مربع ساخته شد. گفته می شود زمین این ملک را خانم رقیه ملک کلدانی، بهاهدا کرده است. بنابر این این کلیسا فعالیت خود را بطور رسمی از سال 1348 به عنوان یک کلیسا آغاز کرد.
این کلیسا توسط رهبران مسیحی پروتستان اداره می‌شد و تا مهر ماه سال 75 با کشته شدن کشیش این کلیسا فعالیتش متوقف شد. بنیان‌گذار این کلیسا، کشیش هایک هوسپیان‌مهر بود، که در یک حادثه تلخ، فرزند خود را یک روز پیش از افتتاح این مکان از دست داد.
خانه دارویی
خانه دارویی در خیابان باغ شاه (ملل) واقع شده و از جمله معماری‌های برجسته دوره پهلوی اول به شمار می‌رود. با این حال، باید توجه داشت که ضلع جنوبی آن به دوره قاجار تعلق دارد. این خانه، که در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، متأسفانه به تازگی در یک آتش سوزی ویرانگر بخش‌های قابل توجهی از آن آسیب دید.
خانه دارویی، معروف به خانه دارویی‌ها، جزء جاذبه‌های گرگان در بافت تاریخی شهر محسوب می‌شود. این ساختمان شامل دو بخش مسکونی است؛ خانه شمالی که مربوط به دوره پهلوی اول است و خانه ضلع جنوبی که در دوره قاجار ساخته شده است. در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰، این اثر با شماره ثبت ۵۴۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
