غلام آق

یکی از عواملی که پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس را حائز اهمیت و حفظ آن را ضروری کرده، از دست دادن حاملان و مجریان هنرهای سنتی و صنایع‌دستی است که موجب شده تا رشته‌هایی در معرض خطر نابودی قرار گیرند. لازمه پاسداری پایدار از میراث ناملموس، تضمین تداوم و توسعه دانش آن‌ها و انتقال و آموزش آن به نسل‌های آینده است؛ ازاین‌رو فهرست ملی «مفاخر حامل میراث ناملموس» در راستای تلاش برای حفاظت از این میراث ناملموس شکل گرفت.

گام اول در مسیر پاسداری پایدار از میراث ناملموس، شناسایی حاملان و مجریان کم‌نظیر و تکریم از ایشان و همچنین اجرای اقداماتی که منتج به حفظ این دانش و مهارت و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌شود، است. به همین منظور فهرست ملی «مفاخر حامل میراث ناملموس» ایران در طی سال‌های گذشته توسط شورای عالی سیاست‌گذاری میراث‌فرهنگی ایجاد شده است. در همین راستا و باهدف تحقق بخشیدن به سیاست‌های میراث‌فرهنگی کشور، تعدادی از هنرمندان حوزه صنایع‌دستی استان گلستان در فهرست مذکور به ثبت ملی رسیده‌اند.

ساخت زیورآلات ترکمن که عمدتاً شامل زیور زنان است، به‌عنوان یکی از صنایع‌دستی استان گلستان محسوب می‌شود. این زیور معمولاً از نقره ساخته می‌شود که به این صنعت، نقره‌کاری و در زبان ترکمنی «کوموش شای» گفته می‌شود. زیورآلات ترکمن را بر اساس نوع کاربرد آن‌ها می‌توان به ۱۱ گروه زیورهای لباس، سر و پیشانی، مو، گوش، گردن و سینه، مچ دست، انگشت، کمر، ابزار کار زنان، کودکان و زیورهای اسب تقسیم‌بندی کرد.

ساخت زیورآلات در استان گلستان توسط تعداد معدودی از صنعتگران ترکمن انجام می‌شود که یکی از شاخص‌ترین هنرمندان این حوزه، استاد غلام آق معروف به «خانی تکه» بود که در سال ۱۳۱۷ ه. ش در شهر گنبد قابوس متولد شد. پدرش، غلام را برای گذران زندگی نزد عمویش استاد ارازمحمد آق‌آتابای به کار گمارد. طولی نکشید که غلام تجربیات عمویش را آموخت و برای تکمیل تجربیاتش نزد استاد گلدی رفته و درجه استادی را دریافت کرد.

استاد در سالیان بسیاری از ۸۳ سال عمر پربرکتش، این هنر ارزشمند نقره‌کاری که از صنایع ظریف و شاخص این مرزوبوم است را زنده نگه داشت. او با فراگیری هنر قالب‌سازی که یکی از اصول اولیه و موردنیاز نقره‌کاری است توانسته فن قلمزنی روی نقره را نیز با سبک‌های اسلیمی و بخارایی ایجاد کند. «جان‌بگلی آق» برادر و «احمد و محمود» پسرانش در نزد وی شاگردی کردند و هم‌اینک در استان گلستان به ساخت زیورآلات سنتی ترکمن مشغول هستند. استاد غلام آق در حفظ این هنر-صنعت ارزشمند قوم ترکمن نقش بسیار مهمی را ایفا کرده است و به‌منظور پاسداری از آن به تعلیم رشته مذکور به افراد خانواده‌اش پرداخت و باظرافت هرچه‌تمام‌تر به ساخت زیورهایی مشغول گشت که در بین هنرمندان این قوم کم‌نظیر بوده است.

استاد آق و پسرانش قبه، دستبند، منجوق، خلخال، انگشتر و درنهایت تمام زیورآلات سنتی را در کارگاه کوچک خود تولید می‌کنند. بدین شکل که در شروع کار برای طرح زیورآلات، شابلون تهیه و نقره ذوب می‌شود و قفل، جانگینی و سایر عناصر را روی قطعات زیور نصب می‌کنند. برجسته‌کاری هم یکی دیگر از تکنیک‌های ساخت در کارگاه ایشان است که نیاز به قالب دارد و پس از قالب‌گیری ورقه، به جزئیات روی زیورآلات می‌پردازند.

استاد فقید غلام آق به‌عنوان نقره‌کار ماهر و باتجربه در نمایشگاههای خارجی و داخلی متعددی شرکت و تقدیرنامه‌های بسیاری از سازمان‌های مختلف دریافت کرد و به‌پاس روز جهانی صنایع‌دستی در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان هنرمند نمونه سال برگزیده شد. ایشان در سال ۱۳۹۵ نیز موفق به کسب گواهینامه درجه‌یک هنری در رشته زیورآلات ترکمن از شورای عالی انقلاب فرهنگی شد و در سال ۱۳۹۷ نخستین پلاک ماندگار مفاخر استان گلستان بر سر در منزل ایشان نصب شد.

او با تجربه ۷۰ساله در تولید، توسعه، ترویج و آموزش رشته زیورآلات ترکمن خدمات ارزنده‌ای به جامعه صنایع‌دستی عرضه داشته و در این راستا اساتید شاخصی را به‌منظور حفظ این هنر صنعت تربیت‌کرده است و محصولات تولیدی این هنرمند چندین مهر اصالت ملی و بین‌المللی را دریافت کرده است.

مرحوم «غلام آق» در شهریورماه سال ۱۴۰۰ در سن ۸۳ سالگی چشم از جهان فروبست. در سال‌های اخیر به دلیل بیماری تنفسی و کهولت سن قادر به انجام فعالیت‌های هنری همچون گذشته نبود، اما فرزندانش احمد و محمود که نزد استاد فنون و مهارت ساخت زیورآلات ترکمن را شاگردی کردند، به‌طور حرفه‌ای در این کار مشغول بوده و چراغ کارگاه پدر را همچنان روشن نگاه داشته و رهرو راه پدر هستند.

استاد «غلام آق» گنجینه بشری در زیورآلات ترکمن، در شهریورماه سال ۱۳۹۷ به شماره ۲۰ در فهرست ملی نادره کاران، حاملان میراث‌فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد.

روحش شاد و یادش گرامی باد…