برخورداری از تنوع اقوام یکی از ویژگی‌هایی است که استان گلستان به آن اشتهار دارد؛ این تنوع موجب شده اقوام مختلف این استان همچون دیگر نقاط کشور، آداب‌ورسوم خاصی در ماه رمضان داشته باشند.
یکی از باشکوه‌ترین آیین ماه مبارک رمضان و از رسوم به‌جامانده از گذشته در بین ترکمن‌های استان گلستان آیین «یا رمضان» است. اين مراسم نمونه‌اي از احسان، نيكوكاري و كمك دسته‌جمعی مردم، به مستمندان هر محل است.
ترکمن‌ها بر این عقیده‌اند که برگزاری مراسم یا رمضان باعث افزایش برکت در منزل و حفظ سلامتی اعضای خانواده می‌شود.
اين آيين بعد از نماز تراويح در شب چهاردهم ماه «لیله البدر» انجام می‌شود. امام جماعت مسجد، مراسم یا رمضان را در شبستان مسجد برای نمازگزاران اجرا کرده، سپس گروه مجری به همراه افراد جوان به‌طرف منزل اهالی محل به راه مي‌افتند و امام یا نماینده او شعر «یا رمضان» را خوانده و افراد به‌صورت جمعي در آخر هر بيت «الله» مي‌گويند. این کار تا پاسی از شب ادامه یافته و تا آخرین خانه به شعرخوانی می‌پردازند.
در ابتدا برای اجرای مراسم نیاز به تشکیل گروه در هر محل است که غالباً نماینده امام جماعت مسجد به‌عنوان سرگروه، برای خواندن اشعار و یک نفر نیز به‌عنوان مسئول جمع‌آوری صدقات و نذورات انتخاب می‌شود. پس‌ازآن مراسم را شروع کرده و به‌تمامی خانه‌ها می‌روند و شعرخوانی می‌کنند.
افراد جوان و یا کودکان محل نیز این گروه را همراهی می‌کنند. اين افراد در برابر هر خانه سروصدا به راه مي‌اندازند، تا اهالی خانه با شنيدن آن از خانه بيرون آيند و هداياي خود را كه اغلب مواد غذايي مثل آرد، برنج، نان، كشمش، قند، گندم و يا پول است، به فردی كه كيسه به دست دارد، تحويل دهند. در پایان مراسم سایر افراد پراکنده‌شده و تنها کسانی كه كيسه‌هاي هدايا را به پشت خود گرفته‌اند، به مسجد محل مي‌روند و هدايا را به امام جماعت و چند نفر از ریش‌سفیدان تحويل مي‌دهند، سپس اين هدايا توسط آنان و با توجه به شناختي كه از قبل از وضعیت مالی اهالی محل دارند، بين نيازمندان در همان شب تقسیم مي‌‌شود تا با خيالي آسوده به روزه‌داري خود ادامه دهند.
مردم در این شب تا سحر بیدار می‌مانند و به بازی و شادی در کوچه و خیابان مشغول‌اند و شهر در تکاپو است. زنان مسن‌تر در کوچه‌ها و معابر شهر دورهم جمع می‌شوند و به لاله خوانی می‌پردازند. کودکان و جوان‌ها نیز در کوچه‌ها به بازی‌هایی ازجمله تاب‌بازی (چاتما) سرگرم می‌شوند.
در اینجا به نمونه‌ای از شعر يارمضان اشاره خواهیم کرد:
1- سلام‌علیکم ياتان كيشي لر/ سلام بر کسانی که خفته‌اند
كيرپگي كيرپگه يتان كيشي لر/ ابرو به ابرو دوخته‌اند
نماز اوقاب روزه توتان كيشي لر / نماز خوانده، روزه گرفته‌اند
محمد امتي يا رمضان (الله)/ ای امت محمد، یا رمضان (الله)
2- رمضان آي لري گلر گچر/ ماه رمضان، همچنان می‌آید و می‌گذرد
آي نگ اون دوردينه يالقمين سچر / در شب چهاردهم نورافشانی می‌کند
آطيني ايرلاب مونر ده قاچار/ اسب خود را زین کرده، فرار می‌کند.
محمد امتي يا رمضان(الله)
3- بيزا سيزي باي گورديك/ ما شمارا توانمند دیدیم
توينونگزده آي گورديك/ بر بالای خانه‌تان، ماه دیدیم
آلتين بيله آپارديق، كوموش بيلان قوپارديق/ با طلا بردیم، با نقره از جا کندیم
آز برانينگ غيزي بولسين/ کسانی که کم بدهند، نوزادشان دختر باشد
كوپ برانينگ اوغلي بولسين/ کسانی که بیشتر بدهند، نوزادشان پسر باشد
محمد امتي يا رمضان (الله)
اشعار یا رمضان دارای گونه‌های مختلفی است؛ این سروده‌ها به‌طورکلی به دو بخش بزرگ‌سالان و کودکان تقسیم‌بندی می‌شود اما به لحاظ قالب شعری به چهار گونه متفاوت شامل کودکانه یا گونه شعری مسمط، یازده‌هجایی، رباعی چهار مصراعی و هفت‌هجایی، مثنوی و هفت‌هجایی و منظومه بلند رایج است.
یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های این نوع آداب، وجود حس همکاری و همیاری در بین مردم یک قوم است؛ درواقع این آیین باروح معنوی رمضان گره‌خورده و کاملاً رنگ مذهبی به خود گرفته است. عطرآگین کردن فضا بانام «الله»، رنگ خدایی بخشیدن، دستگیری از مستمندان، حفظ و تقویت روحیه روزه‌داری و زنده نگه‌داشتن سنت انفاق و صدقه از حکمت‌ها و فلسفه این مراسم است.
مراسم آیینی‌مذهبی «یا رمضان قوم ترکمن» به شماره ملی 1552 مورخ 9/12/96 در فهرست ثبت آثار میراث ناملموس استان گلستان قرار گرفت.
* مریم منصوری کارشناس ثبت میراث ناملموس استان گلستان