بافت تاریخی محله شازده قاسم گرگان
محله‌ی شازده قاسم یکی از گذر ها و محلات فرعی محله میدان محسوب است که قبل از ایجاد خیابان پهلوی یا خیابان امام خمینی امروزی به محله میدان متصل بود و بعدها با ایجاد این خیابان از محله و بازار میدان جدا می‌شود
این محله از جنوب به محوطه باغ پلنگ از شرق و جنوب شرقی به خیابان سراج و دروازه چهل دختران منتهی میشد. همچنین در حاشیه دیوار و حصار جنوب غربی استراباد بود ‘ طوریکه دروازه مازندران شهر استراباد در حاشیه نزدیک شمال شرق ان قرار می گرفت (محل فلکه مازندران کنونی).
میدانگاهی مرکز محله شاهزاده قاسم که در ورودی از طرف خیابان امام واقع شده مساحت این مرکز محله بوده ۳۸۰ متر و دارای پلانی مستطیل شکل است که عناصر خاص معماری در پیرامون آن قرار داشته که از مهمترین آنها بنای امامزاده شاهزاده قاسم و دو تکیه به نام‌های تکیه صالحی‌ها و تکیه شاهرودی‌ها قرار دارد.
در میدان این محله همچون میدانگاهی باقی محلات قدیمی گرگان درخت چنار بزرگی قرار داشت که مردم محل آن را در سال 1330 قطع کرده و برجای آن یک منبع آب درست کردند که از آب قنات سرخواجه تامین میشد.
این درخت از قسمت تنه و نزدیک به ریشه آن، دو شاخه شده و دارای دو تنه بزرگ تنومند بود.
از این رو بود که این محله را به محله دوچنار می شناختند. این درخت در قسمت غربی بارگاه امامزاده شازده قاسم و داخل محوطه قبرستان بود. در اوایل دهه 1340-1330 در محل این قبرستان مدرسه‌ی 15 بهمن ساخته شد. بعد از از بین رفتن این چنار، این محله بخاطر وجود دومین عنصر هویتی خود یعنی امام زاده شازده قاسم به محله شازده قاسم معروف گشت.
در قسمت شرق مرکز این محله تکیه گوشواره سید هاشمی و تکیه صادق پوراکبر واقع شده است در ورودی خیابان امام هم تکیه مرحوم محمدرضا شریفی واقع شده است شاخص‌های خاص معماری دیگری که در این مرکز محله وجود داشت مسجد باقرخانی، خانه کیا که به خانه شیرافکن معروف است، حمام سردار، خانه مفیدیان و امامزاده ابراهیم را می‌توان از دیگر بناهای معروف در این مرحله نام برد.
در گذشته در میدانگاهی بزرگ این گذر گاوها و گوسفندان اهالی دائما در حال چرا بودند. در بخشی از این میدانگاهی قبرستان تاریخی وسیعی قرار داشت که پس از تخریب’ مدرسه 15 بهمن را بر روی زمین آن ساختند. بعلاوه چند درخت توت سفید ریز هم دیده می شدند. امامزاده توتستان که بعدها شازده قاسم نام گرفت و نیز تکیه و حسینیه قدیمی آن در حاشیه این گذر بودند.
سرای سردار اشرف: مدرسه 17 دی و حمام سردار
مدرسه ۱۷ دی در ابتدای ضلع غربی خیابان سرخواجه و شرق گذر شازده قاسم و در حاشیه حمام سردار قرار داشته است.
اولین بخش از این ساختمان که به دوره قاجار بازمی‌گردد، متعلق به سردار اشرف از خاندان جرجانی کنونی بوده است. وی به عنوان حاکم استراباد و نایب الحکومه (معاون) نیز فعالیت داشته است و از مالکان متنفذ منطقه بود و در دوره مشروطیت برای مدت کوتاهی حاکم و نایب الحکومه (معاون) استراباد شد که بعدها به نیروهای ضد مشروطه پیوست.
اصل این سرا در دوره ناصرالدین شاه متعلق به علی خان آقای قاجار از خوانین عصر ناصرالدین شاه قاجار بود و ساختمان مدرسه ۱۷ دی به دستورات مختلف در طول تاریخ تغییر کاربری داده است. از دوره مشروطیت تا دوره رضاشاه، این ساختمان به تدریج به مدرسه تبدیل شد و نام مدرسه از تاریخ ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۲ به مدرسه ۱۷ دی تغییر کرد.
در دوره قاجار، این ساختمان علاوه بر بخش‌های مسکونی، شامل اصطبل (محوطه گاراژ شهابی) و حمام خصوصی خانواده سردار اشرف “حمام سردار” بوده است. همچنین دارای حیاط بسیار وسیعی بوده که در طول زمان به شکل مختلفی به کار گرفته شده است.
از جمله شخصیت‌های معروف مرتبط با این ساختمان، می‌توان به سردار اشرف از خاندان جرجانی کنونی و سردار مقتدر (عبدالحمیدخان کاشی) حاکم استراباد اشاره کرد.
این ساختمان بزرگ با حیاط بسیار وسیع تا حدود 15 سال پیش به صورت فرو ریخته و مخروبه باقی بود. در حال حاضر، به دلیل تخریب و مخروبه شدن به عنوان پارکینگ استفاده می‌شود.